Czym jest homocysteina i jaką pełni funkcję w organizmie?

min. czytania

Homocysteina jest naturalnie obecna w Twoim organizmie i powstaje podczas przemian aminokwasów dostarczanych z pożywieniem. Jej poziom zależy zarówno od diety, jak i od stylu życia czy stanu zdrowia. Kiedy stężenie rośnie, zwiększa się ryzyko powikłań, zwłaszcza w obrębie serca, naczyń i układu nerwowego. Z tego artykułu dowiesz się, czym dokładnie jest homocysteina, jakie są normy i kiedy warto wykonać badanie jej stężenia.

Czym jest homocysteina i skąd się bierze w organizmie?

Homocysteina jest aminokwasem, który powstaje w organizmie człowieka podczas przemian metioniny – składnika obecnego w produktach białkowych, takich jak mięso, ryby, nabiał czy rośliny strączkowe. W prawidłowych warunkach homocysteina nie gromadzi się w nadmiarze, ponieważ zostaje ponownie wykorzystana w dwóch kierunkach: albo przekształcana z powrotem w metioninę, albo w cysteinę.

Do tych przemian potrzebne są odpowiednie enzymy oraz witaminy – przede wszystkim kwas foliowy (witamina B9), witamina B6 i B12. Jeśli ich brakuje, stężenie homocysteiny w osoczu może rosnąć, co zwiększa ryzyko zaburzeń metabolicznych i chorób układu sercowo-naczyniowego.

Jakie są przyczyny podwyższonego poziomu homocysteiny we krwi?

Podwyższony poziom homocysteiny we krwi (hiperhomocysteinemia) może wynikać zarówno z czynników żywieniowych, jak i zdrowotnych czy genetycznych. W praktyce oznacza to, że stężenie homocysteiny w osoczu rośnie, gdy zaburzony zostaje jej prawidłowy metabolizm albo organizm nie otrzymuje odpowiednich składników odżywczych.

Niedobory witamin i minerałów

Najczęstszą przyczyną podwyższonego stężenia homocysteiny są niedobory witamin z grupy B. Szczególnie ważne są trzy z nich:

• kwas foliowy,
• witamina B6 i B12. 

Biorą one udział w przemianach metabolicznych, które umożliwiają ponowne wykorzystanie homocysteiny w organizmie człowieka.

Jeśli w diecie brakuje tych witamin, stężenie homocysteiny w osoczu zaczyna rosnąć. Niedobór kwasu foliowego występuje często u osób jedzących mało warzyw liściastych i pełnoziarnistych produktów. Z kolei niedobory witaminy B12 częściej obserwuje się u pacjentów na diecie roślinnej oraz u osób starszych, u których wchłanianie tej witaminy jest słabsze.

Witamina B6 również odpowiada za prawidłowy metabolizm aminokwasów – jej niskie stężenie dodatkowo zwiększa ryzyko, że stężenie homocysteiny we krwi będzie zbyt wysokie.

Styl życia i nawyki żywieniowe

Stężenie homocysteiny we krwi rośnie nie tylko z powodu niedoborów witamin, ale też w wyniku codziennych wyborów żywieniowych i stylu życia. Zbyt duża ilość czerwonego mięsa oraz produktów przetworzonych dostarcza nadmiaru metioniny, z której powstaje homocysteina. Jeśli jednocześnie brakuje warzyw i pełnoziarnistych produktów, organizm nie ma szans na prawidłowe obniżenie jej poziomu.

Do czynników zwiększających ryzyko należą również:

• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• siedzący tryb życia,
• przewlekły stres.

Połączenie tych elementów prowadzi do tego, że stężenie homocysteiny w osoczu stopniowo wzrasta, a pacjent trafia do grupy ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.

Czynniki genetyczne i stan zdrowia

Podwyższone stężenie homocysteiny we krwi nie zawsze wynika z diety czy stylu życia. U części pacjentów problem ma podłoże genetyczne. Mutacja genu MTHFR zmniejsza aktywność enzymu odpowiedzialnego za przekształcanie homocysteiny w metioninę. W efekcie zaczyna się ona gromadzić, a jej stężenie w osoczu rośnie mimo prawidłowego sposobu odżywiania.

Znaczenie mają również choroby przewlekłe. Niewydolność nerek utrudnia usuwanie nadmiaru homocysteiny z organizmu człowieka. Wysokie stężenia mogą towarzyszyć także cukrzycy, niedoczynności tarczycy, nowotworom czy chorobom metabolicznym. W takich przypadkach hiperhomocysteinemia jest jednym z objawów zaburzeń funkcji organizmu, a nie tylko skutkiem niedoborów żywieniowych.

Jakie są skutki i objawy wysokiego stężenia homocysteiny we krwi?

Zbyt wysokie stężenie homocysteiny nie daje zwykle jednoznacznych objawów, które można łatwo zauważyć na co dzień. Najczęściej wykrywa się ją dopiero w badaniach laboratoryjnych albo w trakcie diagnozowania innych problemów zdrowotnych.

Mimo braku charakterystycznych symptomów, jej podwyższone stężenie wiąże się z większym ryzykiem rozwoju wielu chorób. Dotyczy to przede wszystkim układu sercowo-naczyniowego, układu nerwowego, a także zdrowia kości i przebiegu ciąży.

Wpływ na układ sercowo-naczyniowy

Podwyższony poziom homocysteiny działa niekorzystnie na naczynia krwionośne. Uszkadza śródbłonek, czyli wewnętrzną warstwę tętnic, i sprzyja odkładaniu złogów tłuszczowych. W efekcie przyspiesza powstawanie zmian miażdżycowych, co zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego.

U pacjentów ze zbyt wysokim stężeniem tego aminokwasu częściej dochodzi do zakrzepicy, zawału czy udaru mózgu. Badania wskazują, że homocysteina ma działanie aterogenne – może przyspieszać rozwój miażdżycy i pogarszać rokowanie u osób z już istniejącymi chorobami serca.

Ryzyko dla układu nerwowego

Homocysteina oddziałuje także na układ nerwowy. Jej nadmiar może uszkadzać neurony i zaburzać prawidłowe przewodnictwo nerwowe.

W badaniach obserwuje się zależność między hiperhomocysteinemią a większym ryzykiem otępienia, choroby Alzheimera i innych zaburzeń funkcji układu nerwowego. U pacjentów w starszym wieku wysokie stężenie homocysteiny w osoczu często łączy się z gorszą pamięcią i spadkiem sprawności poznawczej.

Problemy z płodnością

Zbyt wysokie stężenie homocysteiny wpływa negatywnie na zdrowie reprodukcyjne zarówno kobiet, jak i mężczyzn. U kobiet hiperhomocysteinemia wiąże się z gorszą jakością komórek jajowych, zaburzeniami implantacji zarodka oraz większym ryzykiem poronień. U mężczyzn nadmiar homocysteiny może pogarszać parametry nasienia, zwiększać fragmentację DNA plemników i sprzyjać zaburzeniom erekcji. Dlatego prawidłowe stężenie tego aminokwasu jest istotne także w kontekście planowania ciąży.

Homocysteina a zdrowie kości i przebieg ciąży

Podwyższony poziom homocysteiny osłabia strukturę kości. Może zwiększać ryzyko złamań i osteoporozy, zwłaszcza u osób w starszym wieku. Mechanizm wiąże się z zaburzeniem produkcji kolagenu, który odpowiada za elastyczność i wytrzymałość tkanki kostnej.

Wysokie stężenie homocysteiny we krwi ma również znaczenie w czasie ciąży. U kobiet ciężarnych wiąże się z większym ryzykiem powikłań, takich jak poronienia, stan przedrzucawkowy czy zahamowanie wzrostu płodu. Dlatego w grupie ryzyka szczególnie ważne jest utrzymanie prawidłowego poziomu kwasu foliowego i witaminy B12.

Jakie są normy homocysteiny?

Prawidłowe stężenie homocysteiny u dorosłych mieści się zazwyczaj w przedziale 5–15 µmol/l. Wynik poniżej tej wartości uznaje się za prawidłowy, a powyżej – za podwyższony poziom homocysteiny.

Wyższe stężenia występują u mężczyzn oraz osób w starszym wieku. Zbyt wysokie stężenie homocysteiny w osoczu określa się jako hiperhomocysteinemię i traktuje jako czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz zaburzeń metabolicznych.

W praktyce klinicznej przyjmuje się dodatkowe stopnie nasilenia:

• łagodna hiperhomocysteinemia – 15–30 µmol/l,
• umiarkowana – 30–100 µmol/l,
• ciężka – powyżej 100 µmol/l.

Kiedy należy wykonać badanie poziomu homocysteiny i jak to zrobić?

Badanie poziomu homocysteiny polega na oznaczeniu jej stężenia w próbce krwi żylnej pobranej na czczo. Najczęściej zlecane jest pacjentom, u których podejrzewa się podwyższone stężenie homocysteiny we krwi lub obecne są inne czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.

W praktyce oznaczenia wykonuje się, gdy:

• występują objawy zakrzepicy lub chorób sercowo-naczyniowych,
• w rodzinie pojawiały się przypadki przedwczesnych zawałów czy udarów,
• pacjent planuje ciążę lub już w niej jest,
• lekarz podejrzewa niedobór kwasu foliowego, witaminy B6 lub B12,
• pojawiają się przewlekłe problemy z nerkami lub zaburzeniami metabolicznymi.

Warto oznaczyć stężenie homocysteiny również profilaktycznie, zwłaszcza jeśli należysz do grupy ryzyka. Wynik badania pozwala ocenić, czy konieczne jest wprowadzenie zmian w diecie, suplementacji lub leczeniu.

Jak naturalnie obniżyć poziom homocysteiny?

Najważniejszym sposobem na obniżenie stężenia homocysteiny we krwi jest odpowiednia dieta i styl życia. Duże znaczenie mają witaminy biorące udział w metabolizmie tego aminokwasu – kwas foliowy, witamina B6 i B12.

Co możesz zrobić?

• Włącz do jadłospisu zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe i pełnoziarniste produkty – to dobre źródła kwasu foliowego.
• Zadbaj o odpowiednią ilość witaminy B12, zwłaszcza jeśli nie jesz mięsa i nabiału lub wprowadź jej suplementację w aktywnej formie.
• Sięgaj po produkty bogate w witaminę B6, takie jak ryby, drób czy ziemniaki.
• Ogranicz alkohol i papierosy, które zwiększają ryzyko hiperhomocysteinemii.
• Wprowadź regularną aktywność fizyczną.
• Kontroluj choroby przewlekłe, w tym związane z pracą nerek.

Obniżenie stężenia homocysteiny wspiera zdrowie sercowo-naczyniowe i metaboliczne. Dzięki prostym zmianom w codziennych nawykach możesz zmniejszyć ryzyko chorób układu krążenia i poprawić ogólną kondycję organizmu.

Badania nad homocysteiną

W ostatnich latach coraz więcej badań potwierdza, że nadmierne stężenie homocysteiny nie jest obojętne dla zdrowia. Początkowo uznawano ją jedynie za czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, jednak dziś wiadomo, że hiperhomocysteinemia może wpływać także na układ nerwowy, kości, płodność i przebieg ciąży. Oddziałuje ona na liczne procesy metaboliczne, a jej wysoki poziom wiąże się m.in. z zaburzeniami poznawczymi, większym ryzykiem osteoporozy i powikłaniami ciążowymi. Poniżej znajdziesz najważniejsze fakty potwierdzone w badaniach naukowych.

Zbyt wysokie stężenie homocysteiny może wpływać na funkcjonowanie mózgu. U osób z łagodnymi problemami z pamięcią jej podwyższony poziom zwiększa ryzyko pogorszenia objawów i rozwoju demencji. Badania wskazują, że ten aminokwas uszkadza naczynia krwionośne i nerwy, co stopniowo obniża sprawność umysłową oraz utrudnia przetwarzanie informacji i zapamiętywanie. Regularne kontrolowanie jej poziomu może pomóc wcześniej ocenić ryzyko pogorszenia pamięci [1].

Zbyt wysokie stężenie homocysteiny może zwiększać ryzyko rozwoju nowotworów, zwłaszcza u osób z niedoborami folianów oraz witamin B12 i B6, a także u pacjentów z chorobami nerek. Nadmiar homocysteiny uszkadza DNA i zaburza jego naprawę, sprzyjając mutacjom. Wpływa też na metylację genów, co może prowadzić do niekontrolowanego wzrostu komórek, oraz nasila stres oksydacyjny i stany zapalne. Badania sugerują, że szczególnie narażone są osoby starsze i przewlekle chore [2].

U pacjentów z chorobą Parkinsona często stwierdza się podwyższony poziom homocysteiny, który może przyspieszać rozwój choroby i nasilać objawy, m.in. zaburzenia ruchowe i spadek funkcji poznawczych. Dzieje się tak, ponieważ homocysteina nasila stres oksydacyjny, uszkadza DNA i może aktywować procesy prowadzące do obumierania komórek. Jej zaburzony metabolizm bywa też związany z predyspozycjami genetycznymi. Z tego względu uznaje się ją za możliwy czynnik ryzyka, a regularne badania mogą pomóc wcześniej ocenić ryzyko pogorszenia objawów [3].

Homocysteina | Podsumowanie

Homocysteina to aminokwas, którego prawidłowy metabolizm zależy od obecności witamin z grupy B. Kiedy dochodzi do nagromadzenia homocysteiny, zwiększa się ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, zaburzeń neurologicznych i problemów z kośćmi. Regularne badania oraz odpowiednia dieta pozwalają kontrolować stężenie tego aminokwasu we krwi. Dzięki temu możesz skutecznie zmniejszyć ryzyko powikłań zdrowotnych i wspierać ogólną kondycję organizmu.

FAQ

Czy homocysteina ma wpływ na cholesterol?

Podwyższone stężenie homocysteiny nie wpływa bezpośrednio na stężenie cholesterolu, ale może nasilać procesy prowadzące do miażdżycy. Jej nagromadzenie uszkadza śródbłonek i sprzyja odkładaniu blaszek tłuszczowych w tętnicach, dlatego oba czynniki razem zwiększają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych.

Czosnek a homocysteina – jaki ma wpływ?

Badania sugerują, że czosnek może wspierać obniżenie stężenia homocysteiny we krwi. Wynika to z obecności związków siarkowych, które korzystnie działają na metabolizm aminokwasów i układ sercowo-naczyniowy, m.in. poprzez poprawę funkcji śródbłonka i działanie przeciwzapalne. Efekt ten nie jest jednak jednoznaczny i zależy m.in. od rodzaju preparatu, dawki oraz czasu stosowania. Warto podkreślić, że czosnek może być elementem wspierającym, ale nie zastąpi zbilansowanej diety i odpowiedniej podaży witamin.

Jakie są objawy wysokiego poziomu homocysteiny?

Wysokie stężenie homocysteiny zwykle nie daje specyficznych objawów. Najczęściej wykrywa się je w badaniach laboratoryjnych. U pacjentów może jednak pojawiać się większa podatność na zmęczenie, problemy z koncentracją czy bóle głowy, a w dłuższej perspektywie rośnie ryzyko chorób sercowo-naczyniowych i neurologicznych.

Zobacz także

Wpływ mutacji genu MTHFR na metabolizm witamin

Czy gen MTHFR może utrudniać zajście w ciążę?

Nadmiar witaminy B12 we krwi – co może go powodować?

Bibliografia

1. Zuliani G, Brombo G, Polastri M, Romagnoli T, Mola G, Riccetti R, Seripa D, Trentini A, Cervellati C. High plasma homocysteine levels predict the progression from mild cognitive impairment to dementia. Neurochem Int. 2024 Jul;177:105763.  
2. Hasan T, Arora R, Bansal AK, Bhattacharya R, Sharma GS, Singh LR. Disturbed homocysteine metabolism is associated with cancer. Exp Mol Med. 2019 Feb 21;51(2):1-13. 
3. Fan X, Zhang L, Li H, Chen G, Qi G, Ma X, Jin Y. Role of homocysteine in the development and progression of Parkinson’s disease. Ann Clin Transl Neurol. 2020 Nov;7(11):2332-2338.