Celiakia – choroba autoimmunologiczna, której nie można ignorować

min. czytania

Czy wiesz, że aż 1% światowej populacji zmaga się z celiakią, a wiele osób nie jest świadomych, że dotyczy ich ta choroba? Celiakia to przewlekłe schorzenie autoimmunologiczne, które może wystąpić w każdym wieku i wywoływać różnorodne objawy, często nieoczywiste. Nieleczona, może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych. Dowiedz się, jak ją rozpoznać, co zrobić po diagnozie i jak żyć zdrowo, eliminując gluten z codziennej diety.

Celiakia – co to jest?

Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, która wynika z nietolerancji glutenu – białka obecnego w pszenicy, życie i jęczmieniu. Spożycie glutenu przez osoby z celiakią prowadzi do nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. W wyniku tego procesu dochodzi do uszkodzenia jelita cienkiego, a dokładniej kosmków jelitowych, które są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych.

Choroba ma podłoże genetyczne i może ujawnić się w każdym wieku. Nie dotyczy jedynie układu pokarmowego – celiakia może powodować także objawy ogólnoustrojowe, takie jak zmęczenie, bóle stawów czy anemia. Jeśli nie jest leczona, może prowadzić do poważnych powikłań, w tym niedożywienia, osteoporozy czy nawet zwiększonego ryzyka nowotworów przewodu pokarmowego.

Celiakia nie jest alergią ani nietolerancją pokarmową w tradycyjnym znaczeniu. Jest to choroba wymagająca ścisłego przestrzegania diety bezglutenowej przez całe życie. Dzięki eliminacji glutenu możliwa jest regeneracja jelita i poprawa ogólnego stanu zdrowia.

Jakie są objawy celiakii?

Objawy celiakii mogą być bardzo różnorodne i zależą od wieku oraz indywidualnych cech organizmu. Najczęściej kojarzone są z układem pokarmowym, ale choroba może manifestować się również w innych obszarach ciała.

Do typowych objawów związanych z trawieniem należą:

• bóle brzucha,
• przewlekłe biegunki,
• wzdęcia,
• utrata masy ciała,
• problemy z trawieniem.

U dzieci często obserwuje się opóźnienia wzrostu, niską masę ciała, brak apetytu i opóźnienie dojrzewania.

U dorosłych symptomy mogą być bardziej subtelne. Do nietypowych objawów należą:

• przewlekłe zmęczenie,
• niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza,
• bóle stawów,
• osteoporoza,
• problemy neurologiczne, takie jak drętwienie kończyn,
• depresja lub inne trudności emocjonalne.

Celiakia może również powodować zmiany skórne, takie jak opryszczkowe zapalenie skóry (choroba Duhringa). Wiele osób przez długi czas nie zdaje sobie sprawy, że ich dolegliwości są związane z celiakią, ponieważ objawy bywają niespecyficzne i mogą imitować inne schorzenia.

Jeśli zauważasz u siebie lub swoich bliskich powyższe objawy, warto skonsultować się z lekarzem. Wczesna diagnoza pozwala uniknąć powikłań i poprawić jakość życia.

Celiakia – jakie badania wykonać?

Diagnozowanie celiakii wymaga starannego podejścia i przeprowadzenia kilku badań. Pierwszym krokiem są badania serologiczne, które pomagają wykryć obecność specyficznych przeciwciał we krwi. Do najczęściej wykonywanych testów należą:

• przeciwciała przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG),
• przeciwciała przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA),
• przeciwciała przeciwko deamidowanym peptydom gliadyny (DGP).

Dodatni wynik tych badań wskazuje na możliwość wystąpienia celiakii, ale nie jest wystarczający do postawienia ostatecznej diagnozy.

Kolejnym badaniem jest biopsja jelita cienkiego, która jest standardem w diagnozowaniu tej choroby. Polega ona na pobraniu próbki błony śluzowej jelita cienkiego i ocenie jej pod mikroskopem. Uszkodzenie kosmków jelitowych jest charakterystyczne dla celiakii.

Ważne, aby przed wykonaniem badań nie eliminować glutenu z diety. Wykluczenie glutenu może prowadzić do fałszywie ujemnych wyników testów serologicznych oraz utrudniać ocenę stanu jelit podczas biopsji.

W niektórych przypadkach, zwłaszcza u dzieci lub osób z silnymi objawami, lekarze mogą zalecić dodatkowe testy genetyczne w celu wykrycia obecności genów HLA-DQ2 i HLA-DQ8. Obecność tych genów nie potwierdza celiakii, ale ich brak wyklucza możliwość zachorowania.

Jeśli podejrzewasz u siebie celiakię, skonsultuj się z lekarzem gastroenterologiem. Tylko odpowiednio przeprowadzone badania pozwolą postawić trafną diagnozę.

Celiakia u dzieci a u dorosłych

Celiakia może objawiać się w różny sposób w zależności od wieku pacjenta. U dzieci i dorosłych występują istotne różnice zarówno w symptomach, jak i w konsekwencjach nieleczonej choroby.

U dzieci celiakia często powoduje zaburzenia wzrostu i problemy z masą ciała. Maluchy mogą mieć problemy z apetytem, częste biegunki, bóle brzucha i wzdęcia. W bardziej zaawansowanych przypadkach pojawia się opóźnienie wzrostu, niedożywienie, a także zmniejszona energia i trudności w nauce. U niemowląt pierwsze objawy mogą pojawić się po wprowadzeniu produktów zawierających gluten, takich jak kaszki.

Nieprawidłowe rozpoznanie lub brak leczenia u dzieci może wpłynąć na rozwój fizyczny i emocjonalny. Wczesna diagnoza i wdrożenie diety bezglutenowej są kluczowe, aby zapewnić dziecku prawidłowy rozwój.

U dorosłych objawy mogą być mniej oczywiste i często nie są związane z układem pokarmowym. Zamiast biegunek czy bólu brzucha, mogą występować przewlekłe zmęczenie, anemia, bóle stawów lub osteoporoza. Wiele dorosłych osób doświadcza również problemów neurologicznych, takich jak drętwienie kończyn, migreny czy trudności z koncentracją.

Dorosłym trudniej jest powiązać te dolegliwości z celiakią, dlatego choroba często pozostaje niezdiagnozowana przez wiele lat. Brak leczenia może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak niedożywienie, osłabienie kości czy zwiększone ryzyko nowotworów.

Celiakia – jak leczyć?

Celiakia to choroba, która wymaga zmiany stylu życia, ponieważ jedyną skuteczną formą leczenia jest całkowite wyeliminowanie glutenu z diety. Gluten, obecny w pszenicy, życie i jęczmieniu, musi zostać wykluczony na stałe, aby organizm mógł się regenerować i uniknąć powikłań.

Dieta bezglutenowa – podstawa leczenia celiakii

Osoby z celiakią muszą szczegółowo sprawdzać skład produktów spożywczych. Gluten może znajdować się w oczywistych miejscach, takich jak pieczywo czy makarony, ale również w przetworzonych produktach, takich jak wędliny, sosy czy słodycze. Dlatego tak ważne jest czytanie etykiet i wybieranie produktów oznaczonych jako „bezglutenowe”. 

Wybieranie produktów oznaczonych znakiem przekreślonego kłosa jest ważne dla osób z celiakią, ponieważ daje gwarancję bezpieczeństwa. Symbol ten potwierdza, że produkt został przebadany pod kątem zawartości glutenu i spełnia rygorystyczne normy. Dzięki temu osoby na diecie bezglutenowej mogą mieć pewność, że żywność nie zawiera ukrytego glutenu ani nie została zanieczyszczona podczas produkcji.

Jest to szczególnie istotne w przypadku produktów przetworzonych, takich jak wędliny, przekąski czy gotowe dania, gdzie gluten może pojawić się jako dodatek technologiczny. Wybieranie produktów ze znakiem przekreślonego kłosa to prosty sposób, aby unikać błędów dietetycznych i skutecznie kontrolować chorobę. Pamiętaj, aby wnikliwie sprawdzać każdy produkt, ponieważ nawet te, które go naturalnie nie zawierają, mogą być nim zanieczyszczone. 

Wprowadzenie diety bezglutenowej bywa trudne, zwłaszcza na początku. Pomoc dietetyka może okazać się nieoceniona. Specjalista pomoże w planowaniu zbilansowanego jadłospisu, który dostarczy wszystkich niezbędnych składników odżywczych i uniknie ryzyka niedoborów.

Dlaczego leczenie jest tak ważne?

Nieleczona celiakia prowadzi do poważnych powikłań, takich jak osteoporoza, niedokrwistość czy ryzyko nowotworów przewodu pokarmowego. Przestrzeganie diety pozwala zregenerować jelito cienkie, poprawić wchłanianie składników odżywczych i eliminować objawy choroby.

Leczenie celiakii to nie tylko unikanie glutenu. To także edukacja na temat choroby, regularne wizyty u lekarza oraz kontrola stanu zdrowia, aby zapewnić sobie lepszą jakość życia.

Badania nad celiakią

Celiakia to choroba, która mimo postępu w diagnozowaniu i leczeniu nadal wymaga wielu badań. Dotyka ona osoby z predyspozycjami genetycznymi. Jednak wpływ środowiska i diety jest równie istotny. Szczególnie interesujący jest wpływ mikrobioty jelitowej na przebieg choroby i jej objawy. Nowoczesne badania analizują interakcje między genetyką, mikrobiotą a odpowiedzią immunologiczną na gluten. Trwają także prace nad terapiami, które mogłyby uzupełnić lub zastąpić dietę bezglutenową. Poznaj kilka faktów o celiakii:

1. Diagnozowanie celiakii bywa skomplikowane, ponieważ choroba może przebiegać bezobjawowo lub dawać różnorodne symptomy, takie jak zmęczenie, anemia czy problemy skórne. Objawy te często nie są kojarzone z nietolerancją glutenu. Diagnoza wymaga połączenia wyników badań serologicznych, histopatologicznych i danych klinicznych, co nie zawsze daje jednoznaczny obraz. Brak świadomości oraz nietypowe symptomy mogą prowadzić do opóźnień w rozpoznaniu, dlatego ważna jest czujność zarówno lekarzy, jak i pacjentów [1]. 
2. Mikrobiom jelitowy odgrywa istotną rolę w celiakii, wpływając na odpowiedź immunologiczną organizmu na gluten. Badania pokazują, że skład mikroorganizmów jelitowych osób z celiakią różni się od zdrowych, a zmiany te mogą występować jeszcze przed pojawieniem się objawów. Niektóre bakterie sprzyjają stanom zapalnym, inne działają ochronnie, modulując odpowiedź immunologiczną. Utrzymanie zdrowej mikrobioty jest istotne również po rozpoczęciu diety bezglutenowej, ponieważ niektóre zmiany mogą się utrzymywać. Obecne badania analizują mechanizmy tych interakcji i potencjał modulacji mikrobioty jako nowej metody leczenia celiakii [2]. 
3. Dieta bezglutenowa, niezbędna w leczeniu celiakii, często zawiera mniej błonnika, ponieważ produkty glutenowe, jak pełnoziarniste pieczywo czy makarony, są jego ważnym źródłem. Osoby z celiakią powinny dostarczać błonnik z warzyw, owoców, orzechów, nasion oraz bezglutenowych produktów pełnoziarnistych, takich jak gryka, komosa ryżowa czy amarantus. Błonnik wspiera pracę jelit, zapobiega zaparciom i dba o zdrowy mikrobiom. Jego niedobór może zaburzać trawienie i zwiększać ryzyko chorób metabolicznych, dlatego zbilansowana dieta bogata w błonnik jest kluczowa. Regularne planowanie posiłków pozwala uniknąć niedoborów i wspiera zdrowie układu pokarmowego [3]. 

FAQ

Jak rozpoznać celiakię u dzieci?

U dzieci celiakia może objawiać się opóźnieniem wzrostu, niską masą ciała, brakiem apetytu, biegunkami czy bólami brzucha. Jeśli zauważysz te symptomy, skonsultuj się z pediatrą. Badania serologiczne i ewentualna biopsja jelita cienkiego pomogą potwierdzić diagnozę.

Czy celiakia jest groźna?

Tak, nieleczona celiakia może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Uszkodzone jelito cienkie nie wchłania składników odżywczych prawidłowo, co może skutkować niedożywieniem, niedokrwistością, osteoporozą i zwiększonym ryzykiem nowotworów przewodu pokarmowego. Przestrzeganie diety bezglutenowej pozwala zapobiec tym powikłaniom.

Czy celiakia jest dziedziczna?

Celiakia ma podłoże genetyczne i może być dziedziczna. Osoby, których bliscy krewni chorują na celiakię, mają zwiększone ryzyko zachorowania. Badania genetyczne mogą pomóc określić, czy istnieje predyspozycja do tej choroby.

Czy celiakia jest uleczalna?

Nie, celiakia jest chorobą przewlekłą. Jedynym sposobem na kontrolowanie jej objawów i zapobieganie powikłaniom jest ścisłe przestrzeganie diety bezglutenowej przez całe życie. Dzięki temu jelito cienkie ma szansę się zregenerować.

Czy dieta bezglutenowa jest konieczna przy celiakii?

Tak, dieta bezglutenowa to jedyny skuteczny sposób leczenia celiakii. Eliminacja glutenu pozwala zregenerować jelito cienkie i zapobiegać powikłaniom. Każde spożycie glutenu, nawet w niewielkich ilościach, może powodować uszkodzenie jelita.

Zobacz także

Dlaczego warto stosować mąkę konopną w kuchni?

Wzdęcia – przyczyny, objawy, suplementacja, dieta, leczenie

SIBO – co to, przyczyny, objawy, jak zapobiegać nawrotom, suplementacja, leczenie

Bibliografia

1. Gandini A, Gededzha MP, De Maayer T, Barrow P, Mayne E. Diagnosing coeliac disease: A literature review. Hum Immunol. 2021 Dec;82(12):930-936. 
2. Wu X, Qian L, Liu K, Wu J, Shan Z. Gastrointestinal microbiome and gluten in celiac disease. Ann Med. 2021 Dec;53(1):1797-1805. 
3. Aljada B, Zohni A, El-Matary W. The Gluten-Free Diet for Celiac Disease and Beyond. Nutrients. 2021 Nov 9;13(11):3993.