Anemia – co to jest, jakie są objawy i jak ją leczyć?

Aktualizacja: 3 września, 2025

min. czytania

Anemia, znana również jako niedokrwistość, to jedno z najczęstszych zaburzeń krwi, które może dotknąć osoby w każdym wieku. Często rozwija się powoli i bywa niezauważona, a jej objawy – takie jak zmęczenie czy bladość – łatwo pomylić z codziennym przemęczeniem. Z tego artykułu dowiesz się, czym dokładnie jest anemia, jakie są jej przyczyny i objawy, jak przebiega diagnoza oraz jakie metody leczenia są najskuteczniejsze. Dowiesz się także, jak zapobiegać niedokrwistości i kiedy warto wykonać badania krwi.

Czym jest anemia (niedokrwistość)?

Anemia, znana również jako niedokrwistość, to stan, w którym stężenie hemoglobiny we krwi spada poniżej wartości uznawanych za prawidłowe dla danego wieku i płci. Hemoglobina to białko zawarte w czerwonych krwinkach (erytrocytach), które odpowiada za transport tlenu z płuc do wszystkich komórek ciała. Gdy jej ilość jest zbyt niska, organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu. Prowadzi to do osłabienia, zmęczenia i wielu innych objawów.

Warto jednak pamiętać, że w początkowych etapach niedoboru witaminy B12 stężenie hemoglobiny może jeszcze pozostawać w normie, a jedynym odchyleniem widocznym w badaniach jest wzrost objętości krwinek czerwonych (MCV) lub obecność makrocytów w rozmazie krwi. Natomiast w przypadku niedoboru żelaza początkowo również stężenie hemoglobiny może być prawidłowe, a pierwszym sygnałem problemu jest obniżenie objętości krwinek (spadek MCV) i zawartości hemoglobiny w krwince (spadek MCH), zanim dojdzie do rozwoju pełnoobjawowej niedokrwistości z niedoboru żelaza.

Anemia nie jest chorobą jednorodną – wyróżnia się jej różne typy w zależności od przyczyny i charakteru zaburzeń. Wśród najczęstszych rodzajów niedokrwistości znajdują się: anemia z niedoboru żelaza, anemia megaloblastyczna (np. z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego), anemia hemolityczna (związana z rozpadem krwinek czerwonych), a także anemia aplastyczna wynikająca z niewydolności szpiku kostnego. Każdy z tych typów wymaga indywidualnej diagnozy i podejścia terapeutycznego.

Jakie są przyczyny anemii?

Anemia może mieć wiele różnych przyczyn, a ich poznanie jest istotne dla skutecznego leczenia. Najczęściej niedokrwistość wynika z niedoborów niezbędnych składników odżywczych, takich jak:

• żelazo, które jest niezbędne do produkcji hemoglobiny,
• witamina B12 oraz kwas foliowy, które biorą udział w tworzeniu czerwonych krwinek.

Niedobory te są najczęściej związane z nieprawidłową dietą ubogą w te składniki. Z czasem może prowadzić do rozwoju niedokrwistości, jeśli organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości tych substancji wraz z codziennym pożywieniem.

Kolejną grupę przyczyn stanowią choroby przewlekłe, takie jak niewydolność nerek, choroby autoimmunologiczne czy nowotwory. Mogą one wpływać na zmniejszoną produkcję erytrocytów lub skracać czas ich życia.

Utrata krwi to również częsty czynnik prowadzący do anemii – może być wynikiem obfitych miesiączek, krwawień z przewodu pokarmowego (np. wrzody, nowotwory jelit) lub urazów i operacji.

W niektórych przypadkach dochodzi do zaburzenia produkcji krwi w szpiku kostnym, jak w przypadku anemii aplastycznej, gdzie dochodzi do zahamowania wytwarzania wszystkich typów komórek krwi.

Inną przyczyną może być nadmierny rozpad czerwonych krwinek, charakterystyczny dla anemii hemolitycznej, który prowadzi do szybkiego zmniejszania się ich liczby we krwi.

Objawy anemii – na co zwrócić uwagę?

Anemia często rozwija się stopniowo, dlatego jej objawy mogą być na początku trudne do zauważenia. Jednym z pierwszych i najczęściej zgłaszanych symptomów jest uczucie przewlekłego zmęczenia oraz ogólne osłabienie organizmu, które wynika z niedostatecznego zaopatrzenia tkanek w tlen.

Charakterystyczna jest także bladość skóry oraz błon śluzowych, szczególnie widoczna na twarzy, wargach czy wewnętrznej stronie powiek. W bardziej zaawansowanych przypadkach mogą pojawić się duszność nawet przy niewielkim wysiłku fizycznym, zawroty głowy czy uczucie „mroczków” przed oczami.

Wiele osób doświadcza również kołatania serca, spowodowanego zwiększonym wysiłkiem układu krążenia, który stara się zrekompensować niedobór tlenu. Inne objawy to problemy z koncentracją, obniżona wydolność intelektualna, a także wypadanie włosów i łamliwość paznokci.

Rozpoznanie tych objawów i szybka reakcja są niezwykle ważne, ponieważ nieleczona anemia może prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych. Dlatego w przypadku występowania takich objawów warto, oprócz podstawowej morfologii krwi, sprawdzać również inne parametry, takie jak stężenie żelaza, ferrytyny, witaminy B12 oraz kwasu foliowego. Pozwala to na dokładniejszą ocenę przyczyn niedokrwistości i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Rodzaje anemii – przegląd najczęstszych form

Anemia to niejednorodna jednostka chorobowa – jej rodzaje różnią się przyczynami, przebiegiem i sposobem leczenia. Do najczęściej występujących form należą:

• Anemia z niedoboru żelaza – najpowszechniejszy typ, powstający w wyniku niedostatecznego spożycia żelaza, jego słabego wchłaniania lub utraty (np. krwawienia). Objawia się zmęczeniem, bladością skóry, łamliwością paznokci i wypadaniem włosów.
• Anemia megaloblastyczna – spowodowana niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego. Charakteryzuje się obecnością dużych, nieprawidłowych erytrocytów oraz objawami neurologicznymi (szczególnie przy niedoborze B12).
• Anemia aplastyczna – rzadsza forma wynikająca z uszkodzenia szpiku kostnego, co prowadzi do niedoboru wszystkich typów krwinek. Może mieć charakter nabyty lub wrodzony.
• Anemia hemolityczna – dochodzi w niej do nadmiernego rozpadu czerwonych krwinek. Przyczyną mogą być choroby autoimmunologiczne, wady genetyczne lub infekcje. Objawy niedokrwistości hemolitycznej to m.in. zażółcenie skóry, ciemny mocz i powiększenie śledziony.
• Anemia sierpowata – choroba dziedziczna, w której erytrocyty przyjmują sierpowaty kształt, co zaburza ich przepływ w naczyniach krwionośnych i powoduje bolesne kryzysy.
• Anemia pokrwotoczna – powstaje w wyniku nagłej lub przewlekłej utraty krwi (np. po urazie, operacji lub przy wrzodach), prowadząc do szybkiego spadku liczby krwinek czerwonych.

Zrozumienie rodzaju anemii ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia i doboru odpowiednich metod terapii.

Rozpoznanie anemii – jak wygląda diagnostyka?

Rozpoznanie anemii opiera się głównie na badaniach laboratoryjnych krwi. Dzięki nim możliwa jest ocena, czy doszło do spadku parametrów odpowiedzialnych za transport tlenu w organizmie.

• Morfologia krwi to podstawowe badanie diagnostyczne. Analizuje się stężenie hemoglobiny, hematokrytu oraz liczbę erytrocytów. Obniżenie któregokolwiek z tych wskaźników może wskazywać na niedokrwistość.
• W celu ustalenia przyczyny anemii, oznacza się poziomy żelaza, ferrytyny (białka magazynującego żelazo), a także witaminy B12 i kwasu foliowego. Ich niedobór jest częstą przyczyną anemii.
• W zależności od obrazu klinicznego i wyników badań podstawowych, lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak oznaczenie retikulocytów (młodych erytrocytów) czy testy na przeciwciała. W trudniejszych przypadkach konieczne bywa także wykonanie badania szpiku kostnego.

Odpowiednio przeprowadzona diagnostyka pozwala nie tylko potwierdzić obecność anemii, ale także określić jej typ i przyczynę. Ma to kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia.

Jak wygląda leczenie anemii?

Leczenie anemii zależy od jej przyczyny oraz stopnia zaawansowania. Zawsze jednak ma na celu uzupełnienie niedoborów i poprawę produkcji czerwonych krwinek.

• W przypadku anemii z niedoboru składników odżywczych kluczowa jest suplementacja żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego. Może być podawana doustnie lub – przy dużych niedoborach – w formie iniekcji.
• Istotne wsparcie w terapii stanowi dieta bogata w żelazo (np. czerwone mięso, podroby, rośliny strączkowe, szpinak), witaminę C (która zwiększa wchłanianie żelaza), a także produkty zawierające witaminę B12 i kwas foliowy (jaja, nabiał, warzywa liściaste).
• Gdy anemia jest wynikiem choroby przewlekłej, konieczne jest leczenie schorzenia podstawowego – np. wyrównanie pracy nerek, leczenie nowotworu lub przewlekłych stanów zapalnych.
• W cięższych przypadkach, gdy niedokrwistość zagraża życiu lub nie reaguje na leczenie zachowawcze, konieczne mogą być transfuzje krwi. W rzadkich i ciężkich postaciach, takich jak anemia aplastyczna, rozważa się także przeszczep szpiku kostnego.

Wdrożenie odpowiedniego leczenia pozwala na poprawę parametrów krwi i ogólnego samopoczucia pacjenta. Jednocześnie zapobiega powikłaniom wynikającym z przewlekłego niedotlenienia tkanek.

Jak zapobiegać anemii?

Profilaktyka anemii opiera się przede wszystkim na zdrowym stylu życia i regularnej kontroli stanu zdrowia. Oto kluczowe zasady:

• Zbilansowana dieta bogata w żelazo, witaminę B12 i kwas foliowy to podstawa zapobiegania niedokrwistości. W codziennym jadłospisie powinny znaleźć się m.in.: czerwone mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe, warzywa liściaste oraz produkty pełnoziarniste.
• Suplementacja może być niezbędna u osób z podwyższonym ryzykiem niedoborów. Dotyczy to zwłaszcza kobiet w ciąży, wegetarian i wegan, a także osób starszych czy cierpiących na przewlekłe choroby przewodu pokarmowego.
• Regularne badania krwi – takie jak morfologia oraz oznaczenie poziomu ferrytyny czy witaminy B12 – pozwalają wcześnie wykryć niedobory i wdrożyć odpowiednie działania zapobiegawcze.

Dzięki profilaktyce możliwe jest nie tylko uniknięcie anemii, ale także poprawa ogólnego samopoczucia, odporności i wydolności organizmu.

Badania nad anemią

Badania nad anemią pokazują, że odpowiednia dieta odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu i leczeniu niedokrwistości. Nawet po jej wyleczeniu nieprawidłowe odżywianie może prowadzić do nawrotu problemu, dlatego codzienne wybory żywieniowe są tak ważne. Dieta powinna dostarczać żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego, niezbędnych do tworzenia czerwonych krwinek, najlepiej poprzez regularne spożywanie produktów bogatych w te składniki, a nie jedynie krótką suplementację. Równie istotny jest sposób komponowania posiłków, ponieważ niektóre produkty zwiększają wchłanianie żelaza i wspierają odbudowę prawidłowych parametrów krwi. Dlatego poznaj nieco więcej faktów na ten temat, które można znaleźć w badaniach naukowych:

1. Niektóre składniki diety i techniki kulinarne mogą znacząco zwiększać przyswajanie żelaza, co jest ważne w profilaktyce i leczeniu anemii. Witamina C z warzyw, owoców i kiszonek redukuje żelazo do lepiej wchłanianej formy i chroni je przed wiązaniem z inhibitorami. Kwas mlekowy z fermentowanych produktów oraz moczenie roślin strączkowych zmniejszają zawartość związków antyodżywczych, poprawiając wykorzystanie żelaza. Białko zwierzęce (mięso, drób, ryby) dostarcza aminokwasów wspierających transport żelaza przez jelito. Zioła, jak bazylia czy pokrzywa, mogą dodatkowo wspierać ten proces, a obniżone pH soku żołądkowego sprzyja rozpuszczaniu i wchłanianiu pierwiastka. Nawet niewielkie zmiany w diecie mogą więc poprawić biodostępność żelaza.
2. Witamina B12 to kluczowy składnik odżywczy, który naturalnie występuje wyłącznie w produktach odzwierzęcych, takich jak wołowina, wieprzowina, drób, ryby czy jaja, i w tej postaci jest dobrze przyswajalna przez organizm. Produkty roślinne, np. algi czy fermentowane warzywa, mogą zawierać pseudo-B12, czyli nieaktywne analogi witaminy, które konkurują z jej aktywną formą i utrudniają wchłanianie. Z tego powodu osoby na diecie roślinnej, opierające się na takich źródłach, są szczególnie narażone na niedobory. Brak witaminy B12 może prowadzić do anemii megaloblastycznej oraz poważnych zaburzeń neurologicznych. Dlatego weganom i osobom ograniczającym spożycie produktów odzwierzęcych zaleca się suplementację aktywną formą B12 lub wybór żywności wzbogacanej w tę witaminę. 
3. Kawa, herbata i kakao to napoje, które mogą istotnie ograniczać wchłanianie żelaza niehemowego. Obecne w nich polifenole, takie jak taniny i kwas chlorogenowy, wiążą żelazo w przewodzie pokarmowym, tworząc nierozpuszczalne związki. Regularne picie herbaty podczas posiłku może zmniejszać przyswajanie żelaza nawet o 70–90%, a kawy o około 39%. Takie działanie sprzyja rozwojowi niedokrwistości z niedoboru żelaza, szczególnie u osób spożywających małe ilości tego pierwiastka. Aby ograniczyć ten efekt, zaleca się picie kawy i herbaty dopiero 1–2 godziny po posiłku, co zmniejsza ryzyko niedoborów u osób sięgających po te napoje regularnie. 

Podsumowanie

Anemia, czyli niedokrwistość, to stan, w którym organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu z powodu obniżonego poziomu hemoglobiny we krwi. Może objawiać się m.in. przewlekłym zmęczeniem, osłabieniem, bladością skóry czy dusznością. Przyczyną anemii mogą być niedobory żywieniowe, choroby przewlekłe, utrata krwi, zaburzenia produkcji krwinek lub ich nadmierny rozpad. Leczenie zależy od rodzaju i przyczyny schorzenia. Może obejmować suplementację, zmianę diety, leczenie choroby podstawowej, a w cięższych przypadkach transfuzje lub przeszczep szpiku.

Wczesna diagnostyka i właściwa opieka medyczna mają kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia oraz zapobiegania powikłaniom. Regularne badania krwi i świadome dbanie o zdrowie to podstawa w walce z anemią.

FAQ

Czy anemia to poważna choroba?

Tak, anemia może być poważna, zwłaszcza jeśli nie zostanie wcześnie rozpoznana i leczona. Nieleczona niedokrwistość może prowadzić do powikłań, takich jak problemy z sercem czy osłabienie odporności.

Jakie są najczęstsze objawy anemii?

Typowe objawy mogą obejmować: zmęczenie, osłabienie, bladość skóry, zawroty głowy, duszność, łamliwość paznokci i wypadanie włosów. Objawy mogą się różnić w zależności od rodzaju anemii.

Czy anemię można wyleczyć dietą?

W łagodnych przypadkach, szczególnie przy niedoborze żelaza, zmiana diety może pomóc. W wielu przypadkach jednak konieczna jest suplementacja lub leczenie przyczynowe.

Kto jest najbardziej narażony na anemię?

Grupy ryzyka to kobiety w ciąży, osoby z obfitymi miesiączkami, seniorzy, wegetarianie, osoby z chorobami przewlekłymi i zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych.

Jakie badania wykrywają anemię?

Podstawowym badaniem jest morfologia krwi, a dodatkowo ocenia się poziom żelaza, ferrytyny, witaminy B12 i kwasu foliowego. W razie potrzeby wykonuje się też inne testy, np. badania szpiku.

Czy anemia jest dziedziczna?

Niektóre rodzaje anemii, np. anemia sierpowata czy talasemia, mają podłoże genetyczne. Inne są nabyte i wynikają z czynników środowiskowych lub chorób.

Czy można mieć anemię i o tym nie wiedzieć?

Tak. Anemia może rozwijać się stopniowo i przez długi czas nie dawać wyraźnych objawów. Z tego powodu regularne badania krwi są szczególnie istotne, zwłaszcza u osób należących do grup ryzyka.

Czy anemia zawsze wynika z niedoboru żelaza?

Nie. Chociaż niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną, anemia może wynikać także z niedoboru witaminy B12 lub kwasu foliowego, chorób przewlekłych, utraty krwi czy zaburzeń produkcji krwi.

Bibliografia

1. Doseděl M, Jirkovský E, Macáková K, Krčmová LK, Javorská L, Pourová J, Mercolini L, Remião F, Nováková L, Mladěnka P, On Behalf Of The Oemonom. Vitamin C-Sources, Physiological Role, Kinetics, Deficiency, Use, Toxicity, and Determination. Nutrients. 2021 Feb 13;13(2):615. Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33668681/  
2. Haider LM, Schwingshackl L, Hoffmann G, Ekmekcioglu C. The effect of vegetarian diets on iron status in adults: A systematic review and meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2018 May 24;58(8):1359-1374. Link: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27880062/ 
3. Fernandes S, Oliveira L, Pereira A, Costa MDC, Raposo A, Saraiva A, Magalhães B. Exploring Vitamin B12 Supplementation in the Vegan Population: A Scoping Review of the Evidence. Nutrients. 2024 May 10;16(10):1442. Link: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11124153/  
4. Lee J. Association between Coffee and Green Tea Consumption and Iron Deficiency Anemia in Korea. Korean J Fam Med. 2023 Mar;44(2):69-70. Link: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10040266/ 

Zobacz także

Osłabienie – czego jest objawem?

Pokrzywa – niepozorny chwast czy superfood?