SIBO - co to, przyczyny, objawy, jak zapobiegać nawrotom, suplementacja, leczenie

Aktualizacja: 25 listopada, 2024

min. czytania

Masz problemy ze wzdęciami, biegunkami, a może dokucza Ci ciągłe uczucie zmęczenia? Zastanawiasz się, czy to coś więcej niż zwykłe dolegliwości trawienne? SIBO, czyli zespół przerostu bakteryjnego jelita cienkiego, może być przyczyną Twoich problemów. Schorzenie to polega na nadmiernym namnażaniu się mikroorganizmów w jelicie cienkim. Prowadzi to do nieprzyjemnych objawów gastrycznych, a czasem nawet problemów zdrowotnych w innych obszarach ciała. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest SIBO, jakie są jego przyczyny, objawy oraz jak można skutecznie zapobiegać nawrotom. Dowiesz się także, jak odpowiednia suplementacja i leczenie mogą poprawić Twój komfort życia.

SIBO — co to jest?

SIBO to stan, w którym dochodzi do nadmiernego rozrostu mikroorganizmów w jelicie cienkim. W normalnych warunkach jelito cienkie zawiera stosunkowo niewielką ilość mikroorganizmów w porównaniu do jelita grubego. Jednak w przypadku SIBO liczba mikroorganizmów znacznie wzrasta, co zakłóca prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego.

Ten przerost może powodować szereg objawów, w tym wzdęcia, bóle brzucha, biegunki, a także problemy z wchłanianiem składników odżywczych. Mikroorganizmy nadmiernie obecne w jelicie cienkim mogą fermentować niestrawione resztki pokarmu, co prowadzi do produkcji nadmiaru gazów i substancji drażniących jelita. Przyczynami SIBO mogą być m.in. zaburzenia motoryki jelit, choroby przewlekłe, operacje jelitowe lub stosowanie niektórych leków.

Chociaż SIBO kojarzy się głównie z problemami gastrycznymi, to jego skutki mogą być dużo bardziej złożone. Długotrwałe zaniedbanie tego schorzenia może prowadzić do niedożywienia, problemów ze skórą, zmęczenia, a nawet przewlekłych chorób zapalnych.

Jak często występuje SIBO?

SIBO jest schorzeniem częstszym, niż mogłoby się wydawać, chociaż jego diagnoza bywa trudna z uwagi na niespecyficzne objawy. Szacuje się, że SIBO dotyka od 6% do 15% populacji ogólnej, ale wśród osób z chorobami przewlekłymi układu pokarmowego ta liczba może być znacznie wyższa. 

Zwiększone ryzyko rozwoju SIBO występuje u osób z zaburzeniami motoryki jelit, takich jak gastropareza, oraz u tych, którzy przeszli operacje jelit. Problemy z wydzielaniem kwasu żołądkowego czy stosowanie leków hamujących jego produkcję (takich jak inhibitory pompy protonowej) także mogą sprzyjać rozwojowi tego schorzenia. W grupie ryzyka znajdują się również osoby starsze oraz osoby z osłabionym układem odpornościowym.

Mimo że SIBO jest coraz lepiej rozpoznawane, jego diagnostyka wciąż może być wyzwaniem, ponieważ wiele objawów pokrywa się z innymi schorzeniami jelitowymi. Dlatego warto zwrócić szczególną uwagę na swoje dolegliwości trawienne i w razie potrzeby, udać się do specjalisty.

Objawy SIBIO

Objawy SIBO mogą być różnorodne i często przypominają inne dolegliwości związane z układem pokarmowym. Do najczęstszych należą:

• Wzdęcia i nadmierne gazy – to efekt fermentacji niestrawionych węglowodanów przez nadmiar bakterii w jelicie cienkim. Towarzyszy temu uczucie pełności i dyskomfort. 
• Biegunki – bakterie w jelicie cienkim mogą zaburzać procesy trawienia i wchłaniania, co prowadzi do wodnistych stolców. 
• Bóle brzucha – często o charakterze skurczowym, występujące głównie po jedzeniu. 
• Nietolerancje pokarmowe – zwłaszcza na produkty bogate w węglowodany fermentujące, takie jak produkty mleczne, rośliny strączkowe czy owoce. 
• Niedobory składników odżywczych – bakterie mogą konkurować o składniki odżywcze, co prowadzi do ich niedoborów, zwłaszcza witaminy B12, żelaza i tłuszczów. 
• Utrata masy ciała – spowodowana problemami ze wchłanianiem i niedożywieniem. 
• Zmęczenie i osłabienie – to wynik nie tylko niedoborów żywieniowych, ale również wpływu bakterii na metabolizm organizmu. 
• Zmieniona konsystencja stolca – oprócz biegunek i zaparć, niektórzy pacjenci doświadczają luźnych, tłustych stolców, co może wskazywać na problemy z trawieniem tłuszczów.

Objawy SIBO mogą mieć charakter przewlekły i nasilać się po spożyciu pewnych pokarmów, szczególnie tych bogatych w fermentujące węglowodany (np. produkty z FODMAP). Z tego względu wiele osób z SIBO błędnie diagnozuje się z zespołem jelita drażliwego, co może opóźniać właściwe leczenie.

SIBO — badania

W diagnostyce SIBO najczęściej stosowane są testy oddechowe, z których najbardziej popularny to test wodorowo-metanowy. Polega on na mierzeniu stężenia wodoru i metanu w wydychanym powietrzu po spożyciu specjalnej substancji, zazwyczaj glukozy lub laktulozy. Mikroorganizmy obecne w nadmiernej ilości w jelicie cienkim fermentują te substancje, wytwarzając gazy, które są wchłaniane do krwi i następnie wydychane. Wzrost poziomu wodoru lub metanu w krótkim czasie po spożyciu substancji testowej może wskazywać na przerost mikroorganizmów w jelicie cienkim.

Test wodorowo-metanowy jest nieinwazyjny i stosunkowo prosty do wykonania, dlatego jest często wybierany jako pierwsze narzędzie diagnostyczne. Pomaga nie tylko potwierdzić obecność SIBO, ale także wskazuje, jakie mikroorganizmy dominują – produkujące wodór czy metan. Ten podział jest istotny, ponieważ różne typy mikroorganizmów mogą wymagać odmiennego leczenia. Na przykład, pacjenci, u których dominują mikroorganizmy produkujące metan, mogą doświadczać innych objawów, takich jak zaparcia, w porównaniu do osób z nadmiarem mikroorganizmów produkujących wodór, u których częściej występuje biegunka.

Oprócz testu wodorowo-metanowego, lekarze mogą stosować również inne metody diagnostyczne, takie jak biopsje jelitowe czy badania kału, choć są one rzadziej stosowane ze względu na większą inwazyjność i koszt.

Leczenie SIBO

Leczenie SIBO zależy od nasilenia objawów oraz przyczyn, które doprowadziły do przerostu w jelicie cienkim. Najważniejszym celem terapii jest redukcja nadmiaru mikroorganizmów, przywrócenie równowagi oraz wsparcie prawidłowego funkcjonowania układu trawiennego.

W leczeniu SIBO często stosuje się antybiotyki, które pomagają zmniejszyć nadmierną ilość mikroorganizmów w jelicie cienkim. Najczęściej używanym lekiem jest rifaksymina, która działa miejscowo w jelitach i jest stosunkowo dobrze tolerowana. Terapia antybiotykowa zwykle trwa od 10 do 14 dni, jednak w niektórych przypadkach konieczne jest jej powtarzanie.

Ważne jest, aby terapia antybiotykowa była dostosowana do konkretnego przypadku, a lekarz powinien monitorować objawy pacjenta oraz ewentualne skutki uboczne leczenia, ponieważ leczenie może wymagać wykorzystania większej ilości antybiotyków. Po zakończeniu kuracji często zaleca się wprowadzenie probiotyków oraz odpowiedniej diety, aby wspomóc odbudowę zdrowej flory bakteryjnej w jelitach i zmniejszyć ryzyko nawrotów SIBO.

Czasami w leczeniu SIBO stosuje się leki prokinetyczne, które pomagają w usprawnieniu motoryki jelit. Dzięki temu resztki pokarmowe i bakterie są szybciej przemieszczane przez jelita, co zapobiega ich fermentacji i namnażaniu się bakterii.

Suplementacja wspomagająca leczenie SIBO

Oprócz standardowych metod leczenia, suplementacja może odegrać ważną rolę w poprawie stanu zdrowia jelit i zapobieganiu nawrotom SIBO. Oto kilka suplementów, które mogą wspierać proces leczenia:

• Probiotyki — wybór odpowiednich szczepów probiotyków może pomóc w przywróceniu równowagi mikroflory jelitowej. Warto stosować probiotyki regularnie po zakończeniu antybiotykoterapii.

• Enzymy trawienne — enzymy wspierające trawienie, takie jak amylaza, lipaza, oraz proteaza, mogą pomóc w rozkładzie pokarmów, co zmniejsza ryzyko fermentacji i związanych z nią wzdęć. Regularne stosowanie enzymów wspomaga wchłanianie składników odżywczych i odciąża układ pokarmowy.
  

• Prebiotyki — prebiotyki to substancje, które stymulują rozwój korzystnych mikroorganizmów w jelitach. Jednak w przypadku SIBO należy z nimi postępować ostrożnie, ponieważ niektóre prebiotyki mogą nasilać objawy. Warto skonsultować się ze specjalistą przed rozpoczęciem suplementacji.
  

• Zioła antybakteryjne — niektóre naturalne zioła mają właściwości antybakteryjne i mogą być stosowane jako alternatywa dla antybiotyków lub wspomagać ich działanie. Przykładem są olejek z oregano, czosnek czy ekstrakt z berberyny. Działają one na bakterie w jelicie cienkim, pomagając zmniejszyć ich przerost.

Dieta na SIBO

Dieta odgrywa istotną rolę w zarządzaniu SIBO, ponieważ niektóre pokarmy mogą nasilać objawy poprzez fermentację w jelicie cienkim. Dostosowanie sposobu odżywiania może znacznie poprawić jakość życia osób z tym schorzeniem. Najczęściej zalecana jest dieta o niskiej zawartości FODMAP, która zmniejsza spożycie fermentujących węglowodanów.

Dieta low FODMAP polega na ograniczeniu produktów bogatych w fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i poliole. Są to węglowodany, które nie są w pełni trawione i wchłaniane w jelicie cienkim. Sprzyja to ich fermentacji przez bakterie, prowadząc do wzdęć, gazów i bólu brzucha. Stosowanie tej diety może pomóc w redukcji objawów SIBO, ponieważ ogranicza dostępność składników odżywczych, które bakterie mogłyby fermentować.

W praktyce dieta ta wymaga eliminacji lub ograniczenia produktów takich jak cebula, czosnek, rośliny strączkowe, mleko, produkty bogate we fruktozę (np. jabłka, gruszki) oraz niektóre słodziki. Ważne jest, aby dieta low FODMAP była stosowana przez określony czas, a następnie stopniowo wprowadzano kolejne produkty, obserwując reakcję organizmu.

Oprócz diety low FODMAP, osoby z SIBO powinny unikać przetworzonych produktów spożywczych, cukrów prostych i alkoholu, które mogą sprzyjać namnażaniu się bakterii w jelicie cienkim. Regularne spożywanie łatwostrawnych, pełnowartościowych posiłków, bogatych w białko i zdrowe tłuszcze, wspiera trawienie i zdrowie jelit.

W zarządzaniu SIBO ważne jest nie tylko to, co jesz, ale także jak jesz. Skupienie się na jedzeniu i unikanie posiłków przy telewizorze pozwala na lepsze trawienie i przyswajanie składników odżywczych. Będąc rozproszonym, posiłki spożywane są szybciej i nieświadomie. Może to prowadzić do połykania powietrza oraz zwiększać stres, który negatywnie wpływa na układ pokarmowy. Świadome jedzenie sprzyja lepszemu odczuwaniu sygnałów sytości, co może pomóc w regulacji ilości spożywanych pokarmów.

Zaleca się, aby okno żywieniowe wynosiło maksymalnie 12 godzin dziennie. Ograniczenie czasu spożywania posiłków pozwala na lepszą regenerację układu pokarmowego oraz sprzyja procesom detoksykacji. Dłuższe przerwy między posiłkami mogą wspomagać równowagę mikrobioty jelitowej oraz poprawiać wchłanianie składników odżywczych. Krótsze okno żywieniowe może też pomóc w zmniejszeniu objawów związanych z SIBO, ponieważ daje jelitom więcej czasu na regenerację.

Ilość posiłków powinna być dostosowana indywidualnie do potrzeb i preferencji każdej osoby. Dla niektórych lepszym rozwiązaniem będzie spożywanie mniejszych, ale częstszych posiłków. Inni mogą lepiej czuć się przy trzech głównych posiłkach dziennie. 

Profilaktyka SIBO — jak zapobiegać nawrotom

Zapobieganie nawrotom SIBO wymaga wprowadzenia trwałych zmian w stylu życia i odżywianiu. Istotnym elementem profilaktyki jest dbałość o zdrowie jelit, wspieranie prawidłowej perystaltyki oraz zapobieganie nadmiernemu rozrostowi mikroorganizmów w jelicie cienkim.

Przede wszystkim ważne jest utrzymanie zdrowej diety, która nie sprzyja fermentacji. Stosowanie diety o niskiej zawartości fermentujących węglowodanów (np. low FODMAP) może pomóc w długoterminowym zarządzaniu objawami. Należy ograniczyć spożywanie cukrów prostych i wysoko przetworzonej żywności, ponieważ mogą one negatywnie wpływać na równowagę w jelitach.

Regularna aktywność fizyczna wspomaga trawienie oraz perystaltykę jelit, co pomaga w zapobieganiu zaleganiu treści pokarmowej w jelicie cienkim. Aktywność fizyczna wspiera naturalne mechanizmy oczyszczania jelit z nadmiaru bakterii.

Zarządzanie stresem także może odgrywać ważną rolę w zapobieganiu nawrotom SIBO. Stres ma bezpośredni wpływ na układ trawienny, dlatego techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga czy oddychanie przeponowe, mogą wspierać zdrowie jelit i zmniejszać ryzyko nawrotów.

Dzięki wdrożeniu tych prostych zmian, możesz skutecznie zmniejszyć ryzyko ponownego pojawienia się SIBO i poprawić swoje samopoczucie na co dzień.

Badania nad SIBO

Badania nad SIBO zyskują na znaczeniu w kontekście chorób jelit i ich wpływu na zdrowie ogólne. Zespół przerostu bakterii jelita cienkiego prowadzi do wielu dolegliwości, które mogą znacząco wpłynąć na jakość życia pacjentów. Wśród nich można wyróżnić bóle brzucha, wzdęcia, nietolerancje pokarmowe i wiele innych objawów. Poznaj zatem kilka faktów na temat SIBO:

1. Podczas stosowania diety low FODMAP, kluczowe jest, aby wprowadzać do diety błonnik pokarmowy, który odgrywa istotną rolę w zdrowiu jelit. Błonnik wspiera procesy trawienne, a jego regularne spożycie pomaga w utrzymaniu prawidłowej perystaltyki jelit, co jest niezwykle ważne w przypadku osób zmagających się z dyskomfortem trawiennym. Co więcej, błonnik sprzyja zdrowemu mikrobiomowi jelitowemu, dostarczając pożywienia dla korzystnych bakterii. Warto wybierać produkty bogate w błonnik, które są zgodne z zasadami diety low FODMAP, aby maksymalizować korzyści zdrowotne, zachowując jednocześnie komfort trawienny [1]. 
2. Dieta Low FODMAP jest jednym z narzędzi, które mogą wspomagać leczenie SIBO, ponieważ eliminuje fermentujące węglowodany, które są pożywką dla mikroorganizmów przerostowych w jelicie cienkim. Dzięki zmniejszeniu ich spożycia można ograniczyć produkcję gazów i złagodzić objawy takie jak wzdęcia i bóle brzucha. Choć dieta ta przynosi korzyści, powinna być stosowana pod kontrolą dietetyka i jedynie tymczasowo, ponieważ jej długotrwałe stosowanie może prowadzić do niedoborów składników odżywczych [2]. 
3. Ekstrakty roślinne mogą wykazywać korzystne działanie w leczeniu SIBO, wspomagając równowagę mikrobiomu jelitowego i redukując nadmierny wzrost bakterii. Zioła takie jak berberyna, czosnek, oregano czy ekstrakt z liści oliwki mają silne właściwości przeciwdrobnoustrojowe, co pomaga zwalczać patogenne bakterie w jelicie cienkim. Działają one również przeciwzapalnie, co może łagodzić objawy stanu zapalnego jelit towarzyszące SIBO. Stosowanie tych ekstraktów może wspierać proces odbudowy zdrowej flory bakteryjnej, a także chronić przed nawrotami SIBO. Ważne jest jednak indywidualne dobranie ziół, aby uniknąć interakcji lub nadwrażliwości [3]. 

Kannabinoidy a SIBO: Czy olej CBD może wspierać leczenie przerostu bakteryjnego jelita cienkiego?

Innym suplementem diety, który może wspierać leczenie SIBO jest olejek CBD. Jego działanie na układ pokarmowy zostało udowodnione w kilku badaniach klinicznych, dowiedziono też, że układ endokannabinoidowy, na który oddziałuje CBD uczestniczy w kontrolowaniu wielu funkcji przewodu pokarmowego, w tym: motoryki, wchłaniania substancji odżywczych, uwalniania soków trawiennych, stanu zapalnego, czy wydalania. W nabłonku jelitowym znajduje się jelitowy układ nerwowy, który, wraz z receptorami CB2, jest sterowany przez układ endokannabinoidowy. Jest on ściśle powiązany z działaniem mikrobioty oraz utrzymaniem zdrowego środowiska w jelitach. Stosowanie olejków CBD może być zatem pomocne w poprawie różnorodności i funkcjonalności mikrobioty – co jest nieodłącznym elementem walki z patologią bioty, jaką są przerosty bakteryjne. Prawidłowa mikrobiora będzie zwalczać mikroorganizmy szkodliwe, dlatego probiotykoterapię odpowiednim szczepem bakterii warto połączyć ze stosowaniem olejku CBD. Oprócz tego, kannabidiol może łagodzić towarzyszące SIBO stany zapalne i bóle brzucha, ponieważ związek ten posiada udowodnione naukowo działanie antyzapalne, antyutleniające oraz przeciwbólowe. Stosowanie olejków CBD może również wspierać przywrócenie prawidłowej motoryki układu pokarmowego. Związek ten działa na poprzez jelitowy układ nerwowy regulując przesyłanie impulsów wpływających na formowanie masy kałowej i wypróżnianie. Dzięki temu olejek CBD będzie niwelować problem biegunek, wzdęć czy zaparć.

FAQ

Po czym poznać, że ma się SIBO?

Jeśli zauważasz u siebie wzdęcia, gazy, biegunki lub bóle brzucha, zwłaszcza po jedzeniu, SIBO może być jedną z przyczyn. Typowe objawy obejmują także uczucie pełności, nietolerancje pokarmowe, a czasem nawet utratę masy ciała. Te objawy często są mylone z innymi schorzeniami układu pokarmowego, dlatego ważne jest, aby zasięgnąć porady lekarskiej. Diagnozę SIBO najczęściej potwierdza się za pomocą testu wodorowego-metanowego, który mierzy stężenie tych gazów w wydychanym powietrzu po spożyciu określonego cukru.

Czego nie wolno jeść przy SIBO?

Przy SIBO warto unikać pokarmów, które mogą fermentować w jelitach, nasilając objawy. Do takich produktów należą przede wszystkim węglowodany fermentujące, które znajdują się w cebuli, czosnku, roślinach strączkowych, niektórych owocach (np. jabłka, gruszki) oraz produktach mlecznych zawierających laktozę. Warto także ograniczyć przetworzoną żywność, cukry proste i alkohole, które mogą sprzyjać rozrostowi mikroorganzimów w jelicie cienkim. Stosowanie diety o niskiej zawartości FODMAP często pomaga złagodzić objawy.

Jak odróżnić SIBO od objawów IBS?

Objawy SIBO i IBS są bardzo podobne, co może utrudniać ich rozróżnienie. W przypadku SIBO, głównym problemem jest przerost bakterii w jelicie cienkim, który prowadzi do fermentacji pokarmów i produkcji gazów. Objawy obejmują wzdęcia, gazy, biegunki lub zaparcia oraz nietolerancje pokarmowe. IBS (zespół jelita drażliwego) również powoduje podobne objawy. Jednak przy IBS nie mamy do czynienia z nadmiarem mikroorganzimów w jelicie cienkim. Najpewniejszym sposobem na odróżnienie tych dwóch schorzeń jest wykonanie testu wodorowego-metanowego na obecność SIBO. Jeśli testy są negatywne, a objawy utrzymują się, diagnoza IBS jest bardziej prawdopodobna.

Jaki chleb można jeść przy SIBO?

Jeśli masz SIBO, najlepszym wyborem będzie chleb bezglutenowy lub niskowęglowodanowy, który nie zawiera składników fermentujących. Warto unikać tradycyjnego pieczywa pszennego, ponieważ zawiera ono gluten oraz fruktany, które mogą nasilać objawy SIBO. 

Jak wyleczyć SIBO?

Leczenie SIBO opiera się głównie na redukcji nadmiaru mikroorganzimów w jelicie cienkim oraz wsparciu prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego. Najczęściej stosuje się antybiotykoterapię, która pomaga zredukować ilość mikroorganizmów. Rifaksymina to jeden z najczęściej przepisywanych leków. Po zakończeniu terapii ważne jest stosowanie probiotyków, które pomagają odbudować zdrową mikroflorę jelitową. Dieta low FODMAP również wspiera leczenie, zmniejszając ilość fermentujących węglowodanów. W przypadku SIBO warto rozważyć także suplementację enzymami trawiennymi oraz ziołami antybakteryjnymi, takimi jak olejek z oregano lub berberyna.

Zobacz także

• Wzdęcia – przyczyny, objawy, suplementacja, dieta, leczenie
• Maślan sodu (kwas masłowy) – co to jest? Właściwości, suplementacja, działanie, niedobór, skutki uboczne, przeciwwskazania

Bibliografia

1. Wielgosz-Grochowska JP, Domanski N, Drywień ME. Efficacy of an Irritable Bowel Syndrome Diet in the Treatment of Small Intestinal Bacterial Overgrowth: A Narrative Review. Nutrients. 2022 Aug 17;14(16):3382.
2. Dionne J, Ford AC, Yuan Y, Chey WD, Lacy BE, Saito YA, Quigley EMM, Moayyedi P. A Systematic Review and Meta-Analysis Evaluating the Efficacy of a Gluten-Free Diet and a Low FODMAPs Diet in Treating Symptoms of Irritable Bowel Syndrome. Am J Gastroenterol. 2018 Sep;113(9):1290-1300.
3. Min M, Nadora D, Chakkalakal M, Afzal N, Subramanyam C, Gahoonia N, Pan A, Thacker S, Nong Y, Chambers CJ, Sivamani RK. An Oral Botanical Supplement Improves Small Intestinal Bacterial Overgrowth (SIBO) and Facial Redness: Results of an Open-Label Clinical Study. Nutrients. 2024 Sep 18;16(18):3149. 
4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9910956/#B57