Zespół jelita drażliwego - przyczyny, objawy, suplementacja, dieta, leczenie

Aktualizacja: 27 listopada, 2024

min. czytania

Zespół jelita drażliwego (IBS) to jedna z najczęstszych chorób układu pokarmowego, która istotnie wpływa na komfort życia. Jeśli zmagasz się z nawracającymi bólami brzucha, wzdęciami, zaparciami lub biegunkami, możliwe, że dotyczy Cię ten problem. Choć przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są do końca znane, istnieją skuteczne sposoby radzenia sobie z jego objawami. Mogą one pomóc odzyskać Ci kontrolę nad codziennym funkcjonowaniem. Z tego artykułu dowiesz się, jakie są główne przyczyny zespołu jelita drażliwego i jakie objawy mogą wskazywać na tę chorobę. Dowiesz się też, jak dieta, suplementacja i odpowiednie leczenie mogą pomóc w złagodzeniu dolegliwości. 

Zespół jelita drażliwego — co to jest i jakie są jego przyczyny?

Zespół jelita drażliwego to przewlekła choroba układu pokarmowego, która wpływa na pracę jelit. Powoduje dyskomfort, bóle brzucha oraz zmiany rytmu wypróżnień. Przyczyny IBS nie są do końca wyjaśnione, ale istnieje kilka czynników, które wpływają na rozwój tej choroby.

Jednym z głównych powodów nasilenia objawów IBS jest stres. Napięcie emocjonalne wpływa na układ nerwowy, który kontroluje funkcjonowanie jelit, powodując zaburzenia w ich pracy. Jeśli jesteś osobą, która często odczuwa stres, może on prowadzić do skurczów jelit, bólu brzucha, a nawet biegunek.

Dieta to kolejny czynnik, na który warto zwrócić uwagę. Spożywanie ciężkostrawnych, tłustych potraw lub pokarmów bogatych w fermentujące cukry, takich jak laktoza czy fruktoza, może prowadzić do problemów trawiennych. Czy zauważasz, że niektóre pokarmy wywołują u Ciebie wzdęcia lub ból brzucha? Może to być sygnał, że Twoje jelita są nadwrażliwe na pewne składniki diety.

Zmiany w mikroflorze jelitowej, czyli zaburzenie równowagi między „dobrymi” a „złymi” bakteriami, to kolejny element, który może nasilać objawy. Zmniejszenie liczby pożytecznych bakterii w jelitach może powodować nadwrażliwość jelit oraz problemy trawienne, takie jak biegunki lub zaparcia. Oprócz tego, nieleczone infekcje przewodu pokarmowego mogą prowadzić do długotrwałych zaburzeń pracy jelit, wpływając na rozwój IBS.

Warto też wspomnieć o genetyce – niektórzy ludzie mogą mieć większe predyspozycje do rozwoju IBS, jeżeli występował on w rodzinie.

Zespół jelita drażliwego może być również związany z długotrwałym stosowaniem niektórych leków, takich jak antybiotyki, leki hormonalne i środki przeczyszczające. Antybiotykoterapia może zaburzać równowagę mikrobiomu jelitowego, co prowadzi do problemów z trawieniem i nadwrażliwości jelit. Nadużywanie leków przeczyszczających może natomiast osłabić naturalne mechanizmy jelit, zmieniając ich rytm pracy i prowadząc do nieregularnych wypróżnień, co nasila objawy IBS.

Zaburzenia mikrobiomu jelitowego, czyli brak równowagi między pożytecznymi a szkodliwymi mikroorganizmami, mogą także wpłynąć na rozwój IBS. Przebyte infekcje przewodu pokarmowego, takie jak zatrucia pokarmowe lub infekcje bakteryjne, mogą prowadzić do trwałych zmian w pracy jelit, wywołując przewlekłe problemy trawienne i nasilając objawy choroby.

Jakie są najczęstsze objawy IBS?

Zespół jelita drażliwego może objawiać się na wiele sposobów. Najczęściej występujące objawy to:

Bóle brzucha – zazwyczaj są to skurcze lub tępy ból, który często ustępuje po wypróżnieniu.

Zmiany rytmu wypróżnień – mogą pojawiać się biegunki, zaparcia lub oba te stany naprzemiennie.

Uczucie niepełnego wypróżnienia – nawet po oddaniu stolca może pozostać wrażenie, że nie doszło do całkowitego opróżnienia jelit.

Wzdęcia i nadmierne gazy – częsty objaw IBS, powodujący dyskomfort i uczucie pełności.

Ból po prawej stronie brzucha – czasami objawy mogą być mylone z innymi dolegliwościami jak np. zapalenie wyrostka robaczkowego.

Domieszka śluzu w kale.

Nudności i wymioty.

Zaburzenia miesiączkowania i częstomocz (u kobiet).

Uczucie zmęczenia. 

Pamiętaj, że objawy mogą się różnić u każdej osoby, a ich nasilenie może się zmieniać w zależności od dnia. Jeśli doświadczasz tych dolegliwości regularnie, warto skonsultować się z lekarzem, aby postawić diagnozę i wykluczyć inne schorzenia.

Zespół jelita drażliwego — co jeść, a czego unikać?

Jeśli cierpisz na IBS, zwróć uwagę na swoją dietę. Może ona istotnie wpływać na nasilenie objawów. Warto włączyć do codziennego jadłospisu produkty bogate w błonnik rozpuszczalny, takie jak owsianka, marchewki, jabłka czy banany. Pomagają one w regulacji pracy jelit i łagodzą zaparcia. Spożywanie fermentowanych produktów, np. jogurtów naturalnych, kefirów czy kiszonek wpływa pozytywnie na florę jelitową i poprawę trawienia. Sięgaj po lekkostrawne produkty, takie jak ryby, drób czy tofu. Dzięki temu unikniesz zaostrzenia objawów.

Sięgasz czasem po ziołowe herbaty? Warto włączyć do diety napary z mięty pieprzowej czy rumianku, które działają rozkurczowo i mogą przynieść ulgę w skurczach jelit.

Unikaj natomiast tłustych i smażonych potraw, ponieważ spowalniają trawienie. Produkty bogate w FODMAP, takie jak cebula, czosnek, kapusta czy niektóre owoce również mogą nasilać objawy. Pamiętaj, aby ograniczyć napoje gazowane oraz alkohol. Podrażniają one jelita i mogą powodować wzdęcia. Zwróć też uwagę na produkty, które zawierają słodziki, zwłaszcza sorbitol, ponieważ może on dodatkowo nasilać wzdęcia i biegunki.

Jakie suplementy przy zespole jelita drażliwego?

Zastanawiasz się, jak wesprzeć swoje jelita w walce z objawami IBS? Suplementacja może być skutecznym uzupełnieniem diety, pomagającym złagodzić dolegliwości. Warto sięgnąć po probiotyki. Mogą one wspierać mikrobiotę, a tym samym mogą zmniejszyć wzdęcia, biegunki i zaparcia.  Pamiętaj, że probiotykoterapia powinna być zawsze dobrana indywidualnie. 

Jeśli Twój organizm ma trudności z trawieniem niektórych składników pokarmowych, dobrym rozwiązaniem może być stosowanie enzymów trawiennych. Przykłady enzymów, które warto rozważyć, to laktaza (pomaga w trawieniu laktozy), amylaza (odpowiada za rozkład węglowodanów) oraz lipaza (wspomaga trawienie tłuszczów). Dzięki nim ryzyko wzdęć, bólu brzucha i innych objawów po posiłkach może się zmniejszyć.

Warto również rozważyć suplementację maślanem sodu, który wspiera regenerację błony śluzowej jelit i ma działanie przeciwzapalne. Maślan sodu może poprawić pracę jelit, zmniejszając objawy IBS, takie jak biegunki i dyskomfort trawienny. 

Zioła, takie jak mięta pieprzowa czy koper włoski, również są pomocne w łagodzeniu objawów IBS. Możesz je znaleźć w formie kapsułek lub olejków eterycznych. Mięta ma działanie rozkurczowe i przynosi ulgę w skurczach jelit. Koper włoski wspiera trawienie i zmniejsza produkcję gazów.

Pamiętaj jednak, że suplementacja powinna być dostosowana do Twoich potrzeb. Warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, aby dobrać odpowiednie suplementy.

Choroby podobne do IBS

Czasem objawy zespołu jelita drażliwego mogą być mylone z innymi chorobami układu pokarmowego, które wywołują podobne objawy. Jeśli doświadczasz dolegliwości takich jak wzdęcia, bóle brzucha oraz zmienność rytmu wypróżnień, warto rozważyć, czy inne schorzenia nie są ich przyczyną. Jedną z chorób, które często przypominają IBS, jest celiakia – nietolerancja glutenu. Objawy celiakii obejmują bóle brzucha, biegunkę, wzdęcia oraz zmęczenie. Nietolerancja laktozy to kolejny stan, który może być mylony z IBS. Spożywanie produktów mlecznych może prowadzić do biegunek, wzdęć i skurczów jelit. Choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego to przewlekłe choroby zapalne jelit, które również objawiają się bólami brzucha, krwawieniem z przewodu pokarmowego i biegunkami. Schorzenia te wymagają jednak innego leczenia niż IBS, dlatego tak ważna jest właściwa diagnoza.

Jak leczyć zespół jelita drażliwego?

Leczenie zespołu jelita drażliwego (IBS) zależy od dominujących objawów, takich jak biegunki, zaparcia lub mieszane dolegliwości. Kluczową częścią terapii jest indywidualne podejście do każdego pacjenta, ponieważ objawy i reakcje na leczenie mogą się znacznie różnić. W przypadku IBS z przewagą biegunek, celem terapii jest zmniejszenie częstotliwości wypróżnień oraz łagodzenie bólu brzucha. Zaleca się unikanie pokarmów, które mogą nasilać biegunki, takich jak produkty bogate w FODMAP, tłuste potrawy i kofeina. W terapii można zastosować leki przeciwbiegunkowe, które pomagają spowolnić ruchy jelit.

W przypadku IBS z przewagą zaparć, leczenie koncentruje się na poprawie pasażu jelitowego i regularności wypróżnień. Dieta bogata w błonnik rozpuszczalny, spożywanie większej ilości wody oraz regularna aktywność fizyczna mogą pomóc w złagodzeniu objawów. W niektórych przypadkach zaleca się stosowanie łagodnych środków przeczyszczających, które ułatwiają wypróżnienia. Alternatywnie, można również stosować leki stymulujące motorykę jelit, które pomagają w przypadku przewlekłych zaparć związanych z IBS.

Dla osób z mieszanymi objawami IBS (naprzemienne biegunki i zaparcia) terapia jest bardziej złożona i wymaga ciągłego monitorowania objawów oraz dostosowywania diety i leczenia. W takich przypadkach pomocne może być prowadzenie dziennika żywieniowego i reakcji organizmu na konkretne pokarmy. Zalecane jest unikanie pokarmów nasilających zarówno biegunki, jak i zaparcia oraz wprowadzenie diety opartej na low FODMAP, co często przynosi ulgę.

Pamiętaj, że leczenie powinno być dopasowane do Twoich indywidualnych potrzeb. Jeśli objawy nie ustępują mimo zmian w diecie i stylu życia, warto skonsultować się z lekarzem, aby dobrać odpowiednie leczenie farmakologiczne.

Badania nad IBS

Zespół jelita drażliwego to jedno z najczęściej występujących zaburzeń trawiennych, które wpływa na jakość życia wielu osób. Chociaż jego objawy, takie jak ból brzucha, wzdęcia i zmiany rytmu wypróżnień, są dobrze znane, przyczyny tej choroby wciąż pozostają nie w pełni zrozumiane. Badania nad IBS koncentrują się obecnie na zrozumieniu roli mikrobiomu jelitowego, wpływu stresu oraz diety na funkcjonowanie jelit. Dlatego poznaj kilka faktów na jego temat, które mogą okazać się pomocne:

1. Stosowanie diety low FODMAP może przynieść ulgę osobom z IBS, redukując objawy takie jak wzdęcia, bóle brzucha i biegunki. Jednak ten rodzaj żywienia powinien być traktowana jako tymczasowe rozwiązanie, ponieważ długotrwałe jej stosowanie może prowadzić do niedoborów składników odżywczych i zaburzeń mikrobioty jelitowej. Po okresie eliminacji kluczowe jest stopniowe wprowadzanie wcześniej wykluczonych produktów, aby wrócić do zrównoważonego, zdrowego odżywiania, które wspiera prawidłowe funkcjonowanie organizmu i jelit [1]. 
2. Probiotykoterapia może okazać się pomocna w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego, szczególnie poprzez wspieranie równowagi mikrobiomu jelitowego. Niektóre szczepy probiotyków, wykazują działanie przeciwzapalne i mogą redukować wzdęcia oraz ból brzucha. Ważne jest jednak indywidualne dobranie probiotyku, gdyż skuteczność może się różnić w zależności od osoby i szczepu bakterii. Regularne stosowanie probiotyków może poprawić ogólny stan zdrowia jelit [2].
3. Maślan sodu jest kwasem tłuszczowym o działaniu przeciwzapalnym i regenerującym, który może wspierać leczenie zespołu jelita drażliwego. Jego suplementacja pomaga poprawić stan błony śluzowej jelit, co może przyczynić się do złagodzenia objawów takich jak ból brzucha, wzdęcia czy biegunki. Maślan sodu wspiera również mikrobiom jelitowy [3]. 
4. Prowadzenie dzienniczka żywieniowego może okazać się bardzo pomocne w leczeniu zespołu jelita drażliwego, ponieważ pozwala na śledzenie, które pokarmy wywołują objawy. Codzienne notowanie spożywanych posiłków i reakcji organizmu umożliwia zidentyfikowanie produktów, które nasilają wzdęcia, bóle brzucha, biegunki czy zaparcia. Dzięki temu pacjent może świadomie unikać problematycznych składników diety, co pomaga lepiej kontrolować objawy. Dzienniczek ułatwia również lekarzowi lub dietetykowi dostosowanie terapii i diety do indywidualnych potrzeb chorego [4]. 

Kannabinoidy w łagodzeniu objawów zespołu jelita drażliwego: Co mówią badania?

Zespół jelita drażliwego (IBS) jest bardzo rozpowszechnioną, trudną do zdiagnozowania chorobą przewodu pokarmowego, która nie ma jasnej genezy. Liczne badania pokazują, że Układ endokannabinoidowy odgrywa potencjalną rolę w patofizjologii zespołu jelita drażliwego. Wchodzące w jego skład receptory CB1 i CB2 są w stanie regulować wiele objawów dotyczących IBS, z tego powodu są celem farmakologicznym niektórych leków na IBS. Z kolei związki zawarte w konopiach – kannaninody, które są naturalnymi antagonistami lub agonistami wspomnianych receptorów mogą regulować ich funkcje. Oprócz wpływu na układ nerwowy, hormonalny i odpornościowy, kannabinoidy mogą zmniejszać stany zapalne i poprawiać motorykę jelit, co stanowi element łagodzenia IBS. Badania przeprowadzone w 2011 roku na grupie pacjentów z IBS, którym podawano lek dronabinol (zawierający THC) wykazały poprawę motoryki, złagodzenie bolesnych skurczy jelit u zdecydowanej większości pacjentów. Przegląd z 2020 roku pokazał, że pacjenci stosujący CBD także mogą uzyskać potencjalne korzyści w przypadku schorzeń takich jak IBS. Jednak potrzeba więcej badań, aby potwierdzić ten związek. Z kolei analiza konsumentów marihuany w USA, którzy byli hospitalizowani między 2010 a 2014 rokiem, wykazała, że osoby te mają o 40,7% wyższe prawdopodobieństwo hospitalizacji z powodu IBS, przy czym wzrost jest proporcjonalny to tendencji uzależnienia od konopi i innych chorób współistniejących, które mogą pogorszyć IBS i jakość życia. Obecnie nie ma wystarczających dowodów, aby jednoznacznie stwierdzić, że kannabinoidy mogą leczyć IBS.

FAQ — najczęściej zadawane pytania

Po czym poznać zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego objawia się głównie bólem brzucha, który ustępuje po wypróżnieniu. Mogą towarzyszyć mu zmiany rytmu wypróżnień, takie jak biegunki, zaparcia lub naprzemienne występowanie obu tych dolegliwości. Często pojawiają się też wzdęcia, uczucie pełności oraz nadmierne gazy. Jeśli objawy utrzymują się przez dłuższy czas i powtarzają, warto skonsultować się z lekarzem, aby wykluczyć inne schorzenia. Należy jednak pamiętać, że diagnoza IBS wcale nie jest prosta do postawienia i powinna skłonić do znalezienia odpowiedniego działania, które ułatwi codzienne funkcjonowanie. 

Jak często występuje zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego to dość powszechna choroba. Szacuje się, że dotyka od 10 do 15% dorosłych na całym świecie. Częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn, a objawy najczęściej pojawiają się między 20. a 40. rokiem życia. Choć nie zawsze jest diagnozowany, wiele osób może cierpieć na IBS przez dłuższy czas, nie zdając sobie z tego sprawy.

Czy stres zawsze nasila objawy IBS?

Tak, stres często nasila objawy IBS, ale nie jest to reguła dla każdego. Układ pokarmowy jest ściśle powiązany z układem nerwowym, więc napięcie emocjonalne może prowadzić do bólu brzucha, biegunek czy wzdęć. Jednak nie wszyscy pacjenci z IBS doświadczają nasilenia objawów w wyniku stresu.

Czy kawa wpływa na zespół jelita drażliwego?

Kawa może wpływać na zespół jelita drażliwego, ponieważ zawiera kofeinę, która stymuluje układ pokarmowy. U niektórych osób może to prowadzić do spotęgowania objawów, takich jak biegunki, skurcze jelit czy wzdęcia. Jeśli czujesz, że kawa wzmaga Twoje dolegliwości, zastanów się nad jej ograniczeniem lub wybierz kawę bezkofeinową.

Czy dieta low FODMAP zawsze pomaga w IBS?

Dieta low FODMAP może być bardzo skuteczna w łagodzeniu objawów IBS, ale nie działa u wszystkich. Oparta jest na eliminacji fermentujących węglowodanów, które mogą nasilać objawy, takie jak wzdęcia i biegunki. Wiele osób odczuwa ulgę po zastosowaniu tej diety, ale jej skuteczność zależy od indywidualnych reakcji organizmu. Zawsze warto przeprowadzać ją pod opieką dietetyka, aby odpowiednio dostosować posiłki do swoich potrzeb. Ważne jednak, aby faza eliminacji była stosowana jedynie przez krótki czas, ponieważ długotrwałe unikanie wielu pokarmów może prowadzić do niedoborów składników odżywczych i zaburzeń mikroflory jelitowej. Po okresie eliminacji należy stopniowo wprowadzać wykluczone produkty, aby zidentyfikować indywidualne tolerancje i wrócić do zróżnicowanej, zbilansowanej diety, która wspiera zdrowie jelit.

Zobacz także

• Wzdęcia – przyczyny, objawy, suplementacja, dieta, leczenie
• Masz te objawy? Możesz mieć zespół metaboliczny!
• Maślan sodu (kwas masłowy) – co to jest? Właściwości, suplementacja, działanie, niedobór, skutki uboczne, przeciwwskazania

Bibliografia

1. Staudacher HM, Whelan K. The low FODMAP diet: recent advances in understanding its mechanisms and efficacy in IBS. Gut. 2017 Aug;66(8):1517-1527. 
2. Galica AN, Galica R, Dumitrașcu DL. Diet, fibers, and probiotics for irritable bowel syndrome. J Med Life. 2022 Feb;15(2):174-179. 
3. Lewandowski K, Kaniewska M, Karłowicz K, Rosołowski M, Rydzewska G. The effectiveness of microencapsulated sodium butyrate at reducing symptoms in patients with irritable bowel syndrome. Prz Gastroenterol. 2022;17(1):28-34.
4. Spiller R. Impact of Diet on Symptoms of the Irritable Bowel Syndrome. Nutrients. 2021 Feb 9;13(2):575.
5. https://www.health.state.mn.us/people/cannabis/petitions/docs/2022/ibsbrief.pdf
6. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7246936/
7. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31573379/