Rola kwasu foliowego i skutki jego niedoboru w organizmie

Aktualizacja: 25 listopada, 2024

min. czytania

Kwas foliowy jest niezbędnym składnikiem odżywczym, który odgrywa kluczową rolę w wielu funkcjach organizmu, w tym w produkcji DNA i czerwonych krwinek oraz prawidłowym funkcjonowaniu wielu narządów. Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do szeregu problemów zdrowotnych, w tym anemii i komplikacji w ciąży. Zrozumienie, jakie są źródła kwasu foliowego oraz potencjalne skutki jego niedoboru jest kluczowe dla utrzymania dobrego stanu zdrowia.

Każdy z nas potrzebuje solidnych fundamentów, by móc rozwijać się i funkcjonować bez przeszkód. Jednym z niezbędnych elementów tych fundamentów jest kwas foliowy, znany również jako witamina B9. Ten niezastąpiony składnik odżywczy pełni niezliczone funkcje w organizmie, od udziału w produkcji DNA po zapewnianie prawidłowego rozwoju płodu w czasie ciąży. Niedobór kwasu foliowego jest poważnym problemem, którego nie należy bagatelizować. Z tego artykułu dowiesz się, jakie funkcje pełni kwas foliowy w organizmie, jakie są objawy jego niedoboru oraz jaką formę w suplementacji wybrać. Poznasz również jego naturalne źródła i dzienne zapotrzebowanie. 

Czym jest kwas foliowy i jaka jest jego rola w organizmie?

Witamina B9 nazywana również kwasem foliowym jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Do jego głównych funkcji można zaliczyć produkcję czerwonych krwinek. Bez odpowiedniego jego stężenia, może dojść do rozwoju anemii, której konsekwencje są bardzo poważne. Dodatkowo jest niezbędny do syntezy kwasów nukleinowych i podziałów komórkowych. Bez jego odpowiedniego dostarczenia wraz z dietą komórki nie są w stanie prawidłowo się dzielić. Jego obecność jest szczególnie ważna w okresie szybkiego wzrostu, takiego jak rozwój płodu, co podkreśla znaczenie kwasu foliowego w ciąży.

Niedobór witaminy B9 może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym do wad cewy nerwowej u płodu. Ponadto jest on również niezbędny do zachowania zdrowia układu sercowo-naczyniowego. Jego odpowiednie stężenie jest niezbędne do utrzymania niskiego stężenia homocysteiny. Jej zbyt wysokie stężenia są jednym ze wskaźników zwiększających ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Dlatego tak ważne jest zadbanie o prawidłową podaż kwasu foliowego z dietą i suplementacją. 

Jakie są skutki niedoboru kwasu foliowego i jak go unikać?

Niedobór witaminy B9 może prowadzić do szeregu poważnych skutków zdrowotnych, w tym do anemii megaloblastycznej, która charakteryzuje się obecnością dużych, niedojrzałych czerwonych krwinek. To z kolei może skutkować zmęczeniem, osłabieniem, a także problemami z koncentracją. Innym poważnym zagrożeniem jest zwiększone ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej u płodu, co podkreśla znaczenie odpowiedniego stężenia kwasu foliowego zwłaszcza u kobiet w wieku rozrodczym.

Dodatkowo mogą wystąpić problemy z funkcjonowaniem układu pokarmowego, takie jak zapalenia języka, owrzodzenia w jamie ustnej oraz biegunki. Niedobór kwasu foliowego może również powodować zmiany skórne i zaburzenia psychiczne, takie jak apatia, zmęczenie psychiczne, problemy z koncentracją. Mogą wystąpić również objawy neurologiczne, takie jak drętwienie kończyn i problemy z koordynacją. Dlatego tak ważne jest, aby nie bagatelizować objawów, które mogą wskazywać na jego niedobór i wykonać jego oznaczenie w surowicy krwi. 

Źródła kwasu foliowego: naturalne sposoby na uzupełnienie witaminy B9

Wprowadzenie do diety efektywnych źródeł kwasu foliowego jest niezbędne dla odpowiedniej podaży witaminy B9 dla każdego z nas. Do jego dobrych źródeł należy zaliczyć przede wszystkim ciemnozielone warzywa liściaste, takie jak szpinak, jarmuż czy brokuły. Te warzywa powinny stanowić stały element diety. Inne ważne produkty spożywcze to jaja, czerwone mięso, podroby, owoce cytrusowe oraz strączki. Regularne włączanie tych produktów do jadłospisu może znacząco zwiększyć stężenie kwasu foliowego w organizmie. Choć suplementacja kwasu foliowego może być zalecana w niektórych przypadkach, naturalne źródła witaminy B9 pozostają nieodłącznym elementem zdrowej diety. 

Suplementacja kwasem foliowym: kiedy jest konieczna i jakie produkty wybrać

Suplementacja kwasem foliowym jest zalecana wszystkim kobietom w wieku reprodukcyjnym oraz osobom z jego niedoborem. Bardzo ważne, aby wybierać formę kwasu foliowego, ponieważ niektóre osoby  mają genetyczne mutacje, takie jak mutacja genu MTHFR, które mogą wpływać na zdolność organizmu do przekształcania kwasu foliowego w aktywną formę. Dla tych osób bardziej odpowiednia może być suplementacja metylowaną formą kwasu foliowego, która jest już w aktywnej formie. Przypuszcza się, że nawet 50% kobiet może mieć tę mutację.

Niedobór witaminy B9 może manifestować się różnorodnymi objawami niedoboru, dlatego wykonanie badania stężenia tej witaminy jest zalecane dla osób w grupie ryzyka, w tym dla kobiet w ciąży. W przypadku stwierdzenia niedoborów należy skonsultować z lekarzem, który dobierze odpowiednie dawki kwasu foliowego. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników zalecają, aby suplementacja folianów w aktywnej formie w okresie przedkoncepcyjnym wynosiła 400 µg w formie aktywnej (5-MTHF) oraz dodatkowo 400 µg z diety, a w ciąży 800 µg w formie aktywnej (5-MTHF). Natomiast dawka kwasu foliowego u osób z jego niedoborami powinna być dobierana indywidualnie. 

Planowanie ciąży: znaczenie kwasu foliowego w okresie przed i w trakcie ciąży

Adekwatna podaż kwasu foliowego w okresie planowania ciąży oraz jej trwania ma kluczowe znaczenie dla zdrowia matki i prawidłowego rozwoju płodu. Kwas foliowy jest substancją niezbędną do prawidłowego tworzenia się układu nerwowego dziecka, a jego odpowiednie stężenie może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej, takich jak rozszczep kręgosłupa. Zaleca się, aby kobiety w wieku rozrodczym przyjmowały zwiększone dawki kwasu foliowego, zwłaszcza od momentu planowania ciąży do końca pierwszego trymestru. Suplementacja kwasu foliowego, a także spożywanie produktów bogatych w witaminę B9, powinna być częścią codziennej diety. Aktywna forma kwasu foliowego może być bardziej efektywna i jest zalecana dla kobiet, które mają problemy z metabolizmem folianów w organizmie. Dlatego wybierając suplement, należy zwrócić uwagę czy jest to forma aktywna. 

Niedobór witaminy B12 i jej związek z kwasem foliowym

Witamina B12, podobnie jak kwas foliowy, odgrywa niezwykle ważną rolę w organizmie człowieka. Bierze udział w syntezie kwasów nukleinowych oraz produkcji czerwonych krwinek. Jej niedobór może prowadzić do anemii oraz pogorszenia funkcji neurologicznych. Dlatego tak ważna jest równowaga między witaminą B12 a kwasem foliowym. Obie te witaminy są niezbędne do utrzymania prawidłowego stężenia homocysteiny w organizmie. Ich niedobory mogą zwiększać ryzyko wystąpienia komplikacji zdrowotnych, zwłaszcza w ciąży. Polskie Towarzystwo Ginekologiczne zaleca monitorowanie poziomów obu tych witamin w okresie planowania ciąży oraz podczas jej trwania, aby zapewnić optymalne warunki dla rozwoju płodu.

Suplementacja kwasu foliowego jest powszechnie zalecana kobietom planującym ciążę oraz w jej trakcie. Jednak równie ważne jest zapewnienie odpowiedniej podaży witaminy B12. Suplementacja dużymi dawkami kwasu foliowego może prowadzić do maskowania niedoboru witaminy B12. Dlatego często osobom przyjmującym wysokie ilości kwasu foliowego, zaleca się dodatkową suplementację witaminy B12. 

Badania nad kwasem foliowym

Kwas foliowy jest niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dlatego jego odpowiednie dostarczenie wraz z dietą i suplementacją jest kluczowe dla zachowania zdrowia. Poznaj kilka faktów na temat kwasu foliowego, które można znaleźć w najnowszych badaniach naukowych:

1. W okresie okołokoncepcyjnym wszystkim kobietom zaleca się suplementację aktywną formą kwasu foliowego w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu [1]. 
2. Odpowiednie dostarczenie kwasu foliowego i zapobieganie jego niedoborom może wpływać na obniżenie stężenia homocysteiny, a tym samym zmniejszać ryzyko udaru [2]. Należy jednak pamiętać, że równie ważną rolę w tym procesie odgrywa odpowiednie stężenie witaminy B12 i B9 w organizmie. 
3. Kwas foliowy jest niezbędny do wczesnego rozwoju neurologicznego i wiadomo, że chroni przed wadami cewy nerwowej, głównie rozszczepem kręgosłupa. Jednak jego niedobór nie jest tylko groźny dla płodu, ale również dla dorosłych. Może prowadzić do zaburzeń poznawczych i innych zaburzeń psychoneurologicznych [3]. 
4. Niedobór kwasu foliowego może być przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej. Do jej objawów można zaliczyć osłabienie, zwiększoną skłonność do infekcji, zaburzenia nastroju, gorsze samopoczucie i apatię. Wraz z postępowaniem niedoboru kwasu foliowego, objawy będą coraz bardziej zaawansowane [4]. 
5. Kwas foliowy jest kluczowy w procesach naprawy DNA i metylacji DNA. Może przyczyniać się to do zmniejszenia ryzyka rozwoju pewnych typów nowotworów. Dostarczenie jego odpowiedniej ilości jest zatem niezbędna dla zdrowia [5]. 

Dostarczenie odpowiedniej ilości kwasu foliowego wraz z dietą jest niezbędne dla zachowania zdrowia. W niektórych przypadkach należy również rozważyć jego suplementację, np. dla kobiet w okresie okołokoncepcyjnym oraz dla osób z jego niedoborami. 

FAQ’s

Jakie mogą być skutki uboczne nadmiaru kwasu foliowego?

Chociaż kwas foliowy jest niezbędny dla zdrowia, jego nadmiar również może prowadzić do pewnych skutków ubocznych. Do najczęściej wymienianych należą problemy z żołądkiem, takie jak nudności czy wzdęcia. Wymienia się również zmiany w zachowaniu, takie jak nadmierna pobudliwość czy problemy ze snem. Nadmierna suplementacja kwasu foliowego może również maskować objawy niedoboru witaminy B12, co może prowadzić do poważnych konsekwencji neurologicznych. Dlatego przy stosowaniu suplementacji kwasem foliowym, należy również monitorować stężenie witaminy B12. 

Czym jest kwas foliowy i dlaczego jest tak ważny?

Kwas foliowy, znany również jako witamina B9, jest niezbędnym składnikiem odżywczym. Bierze on udział w wielu kluczowych procesach zachodzących w organizmie człowieka, w tym w syntezie DNA, podziale komórek oraz produkcji czerwonych krwinek. Jest szczególnie ważny dla kobiet w ciąży, ponieważ wspiera prawidłowy rozwój układu nerwowego płodu. Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do anemii oraz wad wrodzonych, takich jak wady cewy nerwowej u noworodków. Dodatkowo jego niedobory mogą powodować nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego, zwiększać ryzyko nowotworów oraz chorób układu sercowo-naczyniowego. 

Jakie są zalecane dawki kwasu foliowego w ciąży?

Zaleca się, aby kobiety planujące ciążę oraz będące w ciąży przyjmowały 400 mikrogramów kwasu foliowego dziennie w formie aktywnej (5-MTHF). Dodatkowo kolejne 400 mikrogramów powinno pochodzić z diety.  Natomiast w trakcie 1 trymestru zaleca się dostarczanie 800 mikrogramów w formie aktywnych (5-MTHF). W niektórych przypadkach, na przykład, gdy w rodzinie występowały wady cewy nerwowej, lekarz może zalecić wyższe dawki. Suplementację kwasu foliowego należy zawsze omówić z lekarzem prowadzącym ciążę.

Jakie są główne źródła kwasu foliowego w diecie?

Główne źródła kwasu foliowego to między innymi ciemnozielone warzywa liściaste, takie jak szpinak, jarmuż czy brokuły. Są to też owoce cytrusowe, strączki, pełnoziarniste produkty zbożowe, podroby oraz produkty wzbogacane w kwas foliowy, takie jak niektóre rodzaje chleba czy płatków śniadaniowych. Regularne włączanie tych produktów do diety może pomóc w zapewnieniu odpowiedniej podaży witaminy B9 wraz z jadłospisem.

Jakie mogą być objawy niedoboru kwasu foliowego?

Objawy niedoboru kwasu foliowego mogą być różnorodne i obejmują zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, problemy z koncentracją, drażliwość oraz bladość skóry. Niedobór może również prowadzić do anemii megaloblastycznej, charakteryzującej się obecnością dużych, niedojrzałych czerwonych krwinek. W przypadku kobiet w ciąży niedobór kwasu foliowego zwiększa ryzyko wad cewy nerwowej u płodu. W przypadku wystąpienia takich objawów należy skonsultować się z lekarzem.

Literatura

1. Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w zakresie suplementacji aktywnych folianów, choliny i witamin B6 i B12 w okresie przedkoncepcyjnym, ciąży i połogu
2. Yuan S, Mason AM, Carter P, Burgess S, Larsson SC. Homocysteine, B vitamins, and cardiovascular disease: a Mendelian randomization study. BMC Med. 2021 Apr 23;19(1):97. 
3. Shulpekova Y, Nechaev V, Kardasheva S, Sedova A, Kurbatova A, Bueverova E, Kopylov A, Malsagova K, Dlamini JC, Ivashkin V. The Concept of Folic Acid in Health and Disease. Molecules. 2021 Jun 18;26(12):3731. 
4. Socha DS, DeSouza SI, Flagg A, Sekeres M, Rogers HJ. Severe megaloblastic anemia: Vitamin deficiency and other causes. Cleve Clin J Med. 2020 Mar;87(3):153-164. 
5. Pieroth R, Paver S, Day S, Lammersfeld C. Folate and Its Impact on Cancer Risk. Curr Nutr Rep. 2018 Sep;7(3):70-84.

Zobacz także

• Jak odmłodzić mózg poprzez żywienie? Produkty na zdrowy mózg
• Jakie witaminy znajdziemy w szpinaku?
• CBD, THC i produkty konopne, a ciąża – badania 2023